De Moederfiets - Vrouwenmantel Art Research Group in gesprek met Witte Rook

Wij zijn vanuit Vrouwenmantel Art Research Group uitgenodigd om een serie artikelen met het thema the maternal in art te schrijven voor Witte Rook. Wij hebben ervoor gekozen om ouders in de kunst een stem te geven via deze artikelen. Voor het tweede artikel vanuit Vrouwenmantel voor Witte Rook zijn wij in gesprek gegaan met de organisatie van Witte Rook, een kunstorganisatie die bestaat uit vier vrouwen, die ook alle vier moeder en beeldend kunstenaar zijn.
Wij vanuit Vrouwenmantel waren benieuwd naar hun visie op ouderschap in de kunst en hoe het moederschap wel of niet hun kunstpraktijk en de organisatie van Witte Rook heeft beïnvloed.

1 april, 2021

Jorieke:

Ik vond het een goede vraag wat het moederschap voor invloed heeft gehad of gaat krijgen binnen Witte Rook. Dit is een verkennend gesprek voor ons omdat wij niet bewust bezig zijn geweest met de invloed van ons moederschap binnen de organisatie.
De mail die wij van jullie, vanuit Vrouwenmantel, hadden ontvangen was de directe aanleiding om gezamenlijk vanuit Witte Rook naar ons moederschap te kijken.

Ruth:

Ik besefte het toen ik in augustus 2019 bij Witte Rook kwam werken, ik dacht: ‘’zo, een team vol vrouwen en ook allemaal moeder’’. 

Jorieke:

Voor mij is het onderwerp moederschap en kunst nog nieuw. Ik ging pas in mijn zwangerschap er over nadenken doordat ik van andere mensen reacties kreeg als: ‘’weet je het zeker dat je kinderen wilt? Want je kunst heeft ook al je aandacht en energie nodig’’.

Lise:

En de enige identiteit die je dan nog hebt is je moederschap? Ik heb er veel gesprekken over gehad met mijn partner, dat ik zei: ‘’ja, maar dan wel een gelijke verdeling, anders niet.’’ Hij is mijn steun en toeverlaat, hij zorgt ervoor dat ik mijn kunst kan blijven maken en s ’nachts in mijn atelier kan zijn. Voor hem is het volledig vanzelfsprekend dat hij mij veel uit handen neemt. Dat helpt mij enorm. Hij heeft elke nacht met haar op schoot gezeten tot ze in slaap viel. Hij heeft heel erg veel voor mij betekend om mezelf ook als individu te blijven zien in plaats te verdrinken in het moederschap. Ik benader mijn kind ook als een individu, het was ook altijd ‘het kind’. Dat is niet als degradatie bedoeld. Ik heb in het begin getwijfeld of ik ‘mama’ genoemd wilde worden. Mijn partner was heel stellig dat hij ‘papa’ wilde zijn, dat was voor hem volledig vanzelfsprekend. Voor mij niet, ik vind het absoluut niet erg als zij mij bij mijn naam noemt. 

Ruth:

Ik sta er denk ik hetzelfde in als jij. Ik ken vrouwen die het geweldig vonden om een fiets te kunnen kopen waar het etiketje ‘moederfiets’ op staat. 

Lise:

Verschrikkelijk, waarom heet dat ding niet een ouderfiets, waarom heet het een mamafiets? 

Ruth:

Het feit dat er geen vaderfiets bestaat steekt mij enorm.

foto: Jorieke Rottier

Kija:

Hebben jullie ervaren dat het moederschap jullie heeft veranderd en wat heeft die verandering je kunstenaarspraktijk en positie binnen Witte Rook gebracht?

Ruth:

Ik was juist heel erg bang dat het moederschap mij zou veranderen. En ik ben heel blij dat het dat niet heeft gedaan. Dat was het enige beeld dat ik had van moederschap – dat als je moeder werd je een compleet ander mens zou worden, alle dingen die voorheen belangrijk waren niet meer interessant zou vinden en alleen maar op de kinderen wilde focussen – dat was mijn schrikbeeld. Toen ik moeder werd kwam ik er achter ik nog steeds precies hetzelfde mens was alleen met iets andere verantwoordelijkheden.
In mijn kunstpraktijk ben ik juist harder gaan werken sinds ik moeder ben. Ik had namelijk veel minder tijd voor mijn werk dus het moest gebeuren in twee ochtenden per week en ik ben gigantisch productief geweest. 

Jorieke:

Ik merk dat ik sinds ik moeder ben meer pauzes neem. Ik neem mijn zoontje vaak mee naar mijn atelier, hij wil dan ondertussen spelen, even drinken en eten. Ik deel daarom mijn tijd in mijn atelier op in gefocust werken én spelen. Voor mij helpen de pauzes om te kijken naar wat ik aan het doen ben, er zit nu meer rust in. Het is een andere manier maar voor mij werkt het heel productief.
Het spelen met mij zoontje helpt mij ook om meer te spelen in mijn werk, gewoon dingen te maken, het maakt niet uit of het überhaupt af komt. Ik begin ook steeds meer te kijken naar de basic mogelijkheden: iets kan open en dicht, wow dat is eigenlijk al heel veel. De beginfase van materiaal ontdekken komt weer bij mij terug. Er is eigenlijk al zo veel, waarom zou ik er nog iets van moeten maken? Kijk bijvoorbeeld naar een steen, die steen is eigenlijk al een hele wereld.  

Lise:

Voor mij was het ook wel een opluchting dat ik niet als mens veranderde door het moederschap, daar was ik ook doodsbang voor. Bij vriendinnen zie ik dat namelijk wel. Dan krijg ik een foto toegestuurd van hun kind en dan stuur ik een foto terug van mijn atelier.
Toen ik in 2018 ging werken bij Witte Rook was dat het moment dat ik voelde dat ik weer aan de slag kon en de dingen doen die ik heel belangrijk vind, zonder dat mijn dochter daar onderdeel van hoeft te zijn. 

Ruth:

Het is ook de norm voor vrouwen om samen te vallen met je kind, voor mannen is dat niet zo. Ik heb me daar altijd tegen verzet want ik had daar geen zin in. 

Lise:

Je krijgt het kind voor een bepaalde periode, het is niet heel je leven. ‘Tuurlijk ben je met je kind verbonden maar het is ook een eigen mens. Ik zal niet dagelijks onderdeel blijven van haar gedachtegoed, van haar zijn. Ik heb nu ook een eigen leven onafhankelijk van mijn moeder. Mijn dochter moet dat ook ontwikkelen en ik wil graag aan de zijlijn staan om te roepen: ‘’Wat doe je dat goed! Wat kan je leuk fietsen’’ of ‘’Wat heb je een prachtige tekening gemaakt.’’, dat vind ik ook oprecht want het is mijn kind. Maar uiteindelijk moet ze ook zelfstandig kunnen functioneren zonder mij. 

Esther:

Het is herkenbaar dat je in een groep geplaatst wordt, in ons geval bij de groep ‘moeders’, allemaal vrouwen met dezelfde belangstelling, met dezelfde belevingswereld. Maar dan kom je op het schoolplein en dan denk je: ik heb helemaal niets met deze mensen gemeen, behalve dat mijn kind op dezelfde school zit. Ik vind het raar dat je door een overeenkomstige factor enorm geïsoleerd wordt.

Kija:

Zo wordt er ook in de kunstwereld heel generaliserend naar moeders gekeken. Je hoort vaak dat men denkt dat moeders in de kunst minder interesse hebben in hun kunstpraktijk, minder werk maken of het werk van minder kwaliteit zal zijn door hun moederschap.  

Ruth:

Of dat ze werk gaan maken over hun moederschap. Ik kreeg de vraag toen ik een kind kreeg of mijn werk nu over het moederschap zou gaan. Ik had het gevoel dat ik dat moest afbakenen. Ik voel nu pas ruimte om daarover na te gaan denken, om meer over de vrouwelijke waarden na te denken die ik ook in mij heb. Die heb ik niet altijd naar boven durven laten komen. 

Kija:

Kwam dat door de verwachtingen die jullie vanuit de kunstwereld voelden?

Ruth:

Ja, door het beeld dat gecreëerd wordt vanuit de kunstwereld, wat totaal onrealistisch is, want als je gaat kijken naar de diversiteit onder moeders kun je zien dat dat beeld helemaal niet klopt. Er zijn heel veel verschillende soorten moederschap.

Esther:

Soms is het ook juist andersom, dat ik van kunstenaars hoor die het ouderschap wel in hun werk verweven, dat zij een enorm vooroordeel ervaren dat het werk minder bijzonder is of dat er anders naar gekeken wordt juist omdat ze hun kinderen in hun werk betrekken. 

Ruth:

Mannen mogen wél heel persoonlijk zijn in hun werk. Het wordt dan als baanbrekend, krachtig en universeel interessant ervaren.

foto: Esther van Rosmalen – Environment Documenta 4

Kija:

Ik moedig moeders aan om hun kunstpraktijk en moederschap een symbiose te laten vormen en daarom betrek ik mijn zoontje veel bij Vrouwenmantel, en heb ik ook voor mezelf de keuze gemaakt om hem bijvoorbeeld bij dit gesprek aanwezig te laten zijn. Ik wil mijn moederschap niet weg stoppen omdat het misschien als ‘onprofessioneel’ wordt ervaren om die kant van je leven tijdens werkuren te laten zien.

Esther:

Een belangrijk punt is, wat is de definitie van professionaliteit? Is het hoe iets er uit ziet of hetgeen wat je doet? Als er bijvoorbeeld een kind bij is, zeg je dan andere dingen dan je zou vertellen als je kind er niet bij zou zijn?
Bij de gemeente Oosterhout hadden we een project lopen en toen ik een vrije dag had nam ik mijn telefoon op toen ze mij belden. Ik kreeg achteraf te horen: ‘’zo onprofessioneel, ik hoorde een kind op de achtergrond’’. Toen dacht ik: ‘’wat? Ik doe mijn best, ik hou me niet aan de werktijden, ik neem gewoon op, ik zorg dat de dingen in gang gezet worden en dat wordt helemaal over het hoofd gezien’’. Als je een kind op de achtergrond hoort, zegt dat niets over de kwaliteit van je werk. Ik vond het heel frustrerend dat ik zo werd weggezet.

Lise:

Ik kies er bewust voor om mijn dochter bij bepaalde delen binnen mijn werk mee te laten doen en sommige delen niet. Ik merk wel dat ik rustiger nadenk als ze er niet is, dat er meer tijd overblijft om niets te doen en die tijd kan ik enorm waarderen. Ik plan deze tijd van niets doen ook in. Ik ben bijvoorbeeld één keer in de week een nacht in mijn atelier omdat ik dan ook even die verantwoordelijkheden los kan laten en die geven mij de rust en ruimte om bepaalde gedachten te kunnen hebben. Die tijd vind ik erg fijn, niet omdat ik haar er dan niet bij wil hebben, want ze is hier ook met enige regelmaat, maar om mezelf mijn eigen identiteit en rust te geven om te kunnen doen wat ik vind dat ik moet doen, wat ik wil doen.
Sinds zij er is ben ik mij ook veel meer van bewust dat ik ook dingen nodig heb, daardoor heb ik op de momenten die ik zelf nodig heb minder schuldgevoel. Ik vind dat nog steeds soms moeilijk omdat de zorgtaken zo met het moederschap verbonden zijn, maar wat zijn die zorgtaken? Is dat haar een goed voorbeeld geven hoe je voor jezelf moet zorgen of is het zorgen voor de ander? Die kadering heb ik nu voor mezelf veel helderder. Wat wil ik haar meegeven? Mama is iemand die goed voor zichzelf kan zorgen? Of ben ik dan de ouder die er nooit is? Ik ben continu zoekend naar wanneer ben ik er wel en wanneer niet en wat voelt voor mij goed.
De zorgtaken vond ik heel moeilijk omdat in het ouderschap ‘zorgdragen’ synoniem staat voor ‘je zorgt voor je kind’. 

Ruth:

Ik heb ervan geleerd om naar mannen te kijken en hoe goed zij voor zichzelf zorgen. Het is voor mannen veel makkelijker, het is voor hen bijna een natuurlijke handeling. Het is veel meer geaccepteerd als zij dat doen. Van vrouwen wordt verwacht dat ze alles onder controle hebben. 

Esther:

Mijn partner werkt op de kunstacademie in Antwerpen en hij vertelde mij dat tijdens een vergadering sommige vrouwelijke collega’s niet werden gehoord en er door hen heen werd gesproken. Ook vertelde hij dat vrouwelijke studenten compleet overruled werden door hun docenten. Mijn partner heeft zich altijd hard gemaakt om daar verandering in te brengen. 

Lise:

Het is zo belangrijk dat vrouwen en moeders in de kunst meer gewaardeerd worden. Ik geloof dat dit kan, als onze partners ons willen helpen met de zorgtaken rond het kind te verdelen, als we onze vrouwelijke collega’s wél het woord geven en de blinde vlek rondom moederschap in de kunst aan blijven wijzen.

Ruth:

Die realisatie is heel belangrijk. Ik ontdek steeds meer ingesleten denkpatronen bij mezelf en ik probeer daar actief aan te werken. Iedereen heeft daar last van, het komt voort uit onze cultuur. 

Lise:

En dat is de reden dat het een ‘moederfiets’ heet.