In gesprek - deel 1

Mariša: Het is als kersverse mama moeilijk in te schatten wat voor impact het moederschap gaat hebben op de lange termijn. Maar wat ik snel constateerde, tijdens de zwangerschap al, is dat de  verhouding van mij naar de wereld veranderde. ‘Mij’ is ‘wij’ en de vraag van autonomie rees op.

Het bij je dragen en creëren van een mens om dat vervolgens fysiek uit elkaar te trekken geeft je je oude ‘autonome’ ik niet terug. Tenminste, zo ervaar ik dat niet. Maar moet je dat willen en zou het erg zijn dat niet na te streven?

Ik merk dat al dit soort vragen meer te maken hebben met mijn perceptie, bewust of  onbewust, van wat ik als kunstenaar en als moeder zou moeten zijn. Mag iets wel of niet en  waarom dan wel of niet… Moet je je verzetten tegen de egoïstische waanzin en tegelijk het  semi-altruïsme dat het moederschap brengt? Klinkt toch best als het brein van de  kunstenaar.

In mijn zwangerschap stuitte ik op iets heel verwonderlijks: schaamte. Ik begreep niet zo  goed waarom; als feministe zou het vreemd zijn om mij te schamen zwanger te zijn en dat ik  daarvan geniet. Ik betrapte mij erop dat deze hyper feminiene staat mij zeer ongemakkelijk  maakte. Blijkbaar had ik in mijn drang naar gelijkheid een androgyne pak aangemeten, waar  mijn supervrouwelijke dikke buik niet in paste.

Die constatering zette mij aan het denken: Hoe werkt dat naar mijn werk toe?

Inderdaad, ik wil per se niet dat mijn werk te vrouwelijk, dramatisch, pathetisch, emotioneel  wordt. En daar zit het pijnpunt… Het woord vrouwelijk in dit rijtje omschrijvingen plaatsen.  Maak ik mij dan toch schuldig aan geïnternaliseerde misogynie? Wat betekent dat nu ik  moeder ben?

Het is een pijnlijke constatering. Ik wil(de) niet te feminien zijn, want dat is niet gelijk.  Waar ik iedereen aanjuich om precies te doen wat zij willen, heb ik voor mijzelf een andere  maatstaf.

Dus met een dergelijk conflict, kan je dan überhaupt spreken van autonomie. Als ik  onbewust met een arendsoog naar mijn werk kijk of het niet te ‘feminien’ is, zoek ik het oogpunt van op van de ander. Het is een vraag die altijd wel ergens aanwezig was en heb er door deze ervaring wel goed aandacht aan kunnen geven.

Dit zijn momenten van confrontatie en verwondering geweest, die ik van buitenaf heb kunnen onderzoeken. Alsof ik het in mijn hand kon houden en het kon bestuderen. Mijn verdere zwangerschap heb ik mij juist kunnen laten gaan het houden van mijn mooie, dikke,  bewegelijke buik. Het mooiste wat ik ooit zal maken.

Milou: Ik vind het bijzonder te ervaren dat men in de kunstwereld het moederschap en de  kunsten als een soort contradictie wegzet. Hoe kan het zijn dat de creatie van een mens en  diens ontwikkeling geen verdieping brengt in beeldend werk? Ik zou juist denken dat het alles meer tot de essentie brengt.

Voor mij persoonlijk is het maken van beeldend werk een uiting van hoe ik de wereld en  mijzelf in deze wereld ervaar. Het mens-zijn speelt voor mij hierin een grote rol. Voor veel  kunstenaars is hun werk een reactie op de tijd waarin zij leven. Met andere woorden; een  reactie op het menselijk bestaan in het grotere geheel, vanuit welk uitgangspunt dan ook  bekeken. Dan zou het toch juist raar zijn dat het baren en het verzorgen van een mens wordt  gezien als iets dat in de weg staat als men zich wil ontwikkelen tot een ‘volwaardig’  kunstenaar. Het is voor mij juist een enorm grote inspiratiebron om uit te putten. Juist omdat het over het leven zelf gaat, het scheppen van nieuw leven en de verzorging ervan. De heftigheid waarmee het komt brengt grote veranderingen en uitdagingen met zich mee.

Door maintenance is er waarschijnlijk minder tijd dan voorheen en wordt planning een  belangrijk onderdeel van de dag. Maar ook deze dingen zijn an sich te beschouwen en te  plaatsen in het grotere geheel en kunnen dienen als inspiratiebronnen. Laatst las ik een stuk  over Jan van Schoonhoven waarin naar voren kwam dat het voor hem juist heel goed werkte  om een vaste baan te hebben omdat dit hem structuur gaf en daarmee ook ruimte om zijn  werken te maken. Is dit niet precies de structuur waar de meeste moeders (en ook vaders) in  de kunst mee te maken hebben? Maar hangt dan niet vaak het idee in de lucht dat als men  geen volledige overgave (of vrijheid) heeft, men geen volwaardig kunstenaar kan zijn? Dit is  op z’n minst opmerkelijk. Ik denk dat de kunstwereld ervanuit gaat dat zij de plek is waar men ruimdenkend is, de wereld aanschouwt en waar nieuwe dingen ontstaan, maar waar men tegelijkertijd ook mensen uitsluit (bedoeld of onbedoeld) die niet op het eerste gezicht  voldoen aan de levensstijl die schijnbaar hoort bij het kunstenaarschap. Wat mij betreft zit  hier de grootste contradictie in. En mag het idee van de ‘vrije’ kunstenaar verschoven worden naar de kunstenaar die in het leven staat (in welke vorm dan ook) en vanuit daar de vrijheid opzoekt.

Mariša: Ik kan haast niets anders zeggen dan dat ik het met je eens ben. Het is alleen niet  verwonderlijk dat ook in de kunstwereld de patriarchie aanwezig is. Zoals je benoemd is het  maken van kunst vaak een reactie op de leefomgeving van die kunstenaar. Er zijn nog maar  weinig plekken op de wereld waar de patriarchie ontmanteld is. Helaas.

Dat idee van vrijheid is ook iets waar we zelf een hand in hebben. Ja, er mag meer ruimte voor komen of actief aan gewerkt worden. Maar ik denk dat het ook iets is wat wij zelf in onze denkbeelden moeten aanpassen. Ik maak mijzelf hier schuldig aan: Dit past niet in  combinatie met het moederschap/kunstenaarschap. Dit soort gedachten of bevragingen  houden die bepaalde worsteling in stand. Zou het ook kunnen dat wanneer we het ‘gewoon  doen’ er vanzelf meer ruimte ontstaat? En daarbij, waar is het gesprek met de ander? Als we  willen dat er anders naar gekeken wordt, moeten we dat niet in dialoog met de ander doen?

Alles wat jij hierboven beschrijft als inspiratiebron kan ook een overspoeling zijn. Zoals bij  mij. Ik zeg vaak tegen mijzelf dat ik nu toch wel echt weer iets moet gaan maken, denk aan het momentum, gooi alle ervaringen in je werk et cetera, et cetera. Maar de harde waarheid is dat ik nog geen ruimte heb om dat te doen. Het maakt mij zenuwachtig, omdat ik niet het idee heb dat er tijd of ruimte (begrip) is voor mijn moederschap, zodat ik de artistieke praktijk even kan laten.

Denk aan het maken! Verdwijn niet naar de achtergrond! Andere moeders doen het ook!

Zeker nu er meer aandacht voor is, iets waarvan je denkt dat het zou helpen, komt er meer  druk bij. Vertaal ik wel genoeg naar mijn werk? Mag ik moederschap en praktijk gescheiden  houden of ben ik dan geen bondgenoot meer?

Leuk dat je het woord maintenance gebruikt. Doet mij meteen denken aan Ukeles manifesto  denken. En hoe zeer mij dat manifesto helpt in de dagelijkse gang van zaken. Iedere dag  dezelfde performance in het geheim uitvoeren.

Milou:  Ik denk dat het gewoon kunnen ‘zijn’ binnen de situatie is zoals die is, enorm veel waarde  met zich meedraagt om uiteindelijk weer beeldend werk te gaan maken. Het is niet alsof je stil staat, je bent zelfs enorm hard aan het werk. De woorden van Ukeles zelf in haar manifest drukken dit het beste uit: ‘Maintenance is a drag; it takes all the fucking time’. Het is het leven zelf en ook de kunst ontkomt hier niet aan, zij is hier net zo goed onderdeel van.  Geniet van die geheime performance zoveel je kan, haat het zo erg als je wil maar ervaar het met alles dat je hebt!

Moet het momentum nu zijn? Wat is HET momentum eigenlijk precies? Creëer je eigen  regels! Als ik denk aan je eerdere werk dan heb ik je vaak de koppeling zien maken met het  verleden en het heden. Welke plek heeft het nu in de toekomst? Wat jouw werk sterk maakt is jouw eigenzinnigheid, zet dit in, in de situatie zoals die nu is.

Ruimte voor de eigen praktijk komt vanzelf weer terug. Stukje bij beetje. Het is frustrerend (I know!) omdat het moederschap en praktijk beide een enorm belangrijke plek innemen. Dat  betekent echter niet dat alles tegelijk moet of dat het een het ander uitsluit. Het is vooral  zoeken naar een manier die voor jou werkt.

Om voor jezelf (hier spreek ik ook mijzelf aan) meer vastigheid te vinden in het maakproces  zou het wellicht helpen om een soort van werkwijze voor jezelf te ontwikkelen die voor nu  passend is. Deze hoeft niet meteen te leiden tot een uitgewerkte praktijk maar kan je wel  helpen om aantekeningen te maken, kleine notities, foto’s et cetera. Waarop je later weer terug  kan kijken en kan onderzoeken wat die samen betekenen. Juist op die momenten wanneer je je overspoelt voelt kan dit ook rust brengen. Neem een stapje terug en kijk ernaar.

Hoe jij jouw moederschap en praktijk invult is jouw keuze. Of je deze nu verbindt met elkaar  of niet. Ik denk dat je op beide manieren een strijdende bondgenoot bent. Ik voel zelf niet de  noodzaak om in mijn beeldend werk heel uitgesproken het moederschap of ouderschap naar  voren te laten komen. Indirect gaat het werk natuurlijk altijd ook over mij en mijn kijk op de wereld, in deze hoedanigheid zal het moederschap altijd een rol spelen. Door het niet heel expliciet in te zetten en toch mijn weg te vinden in deze kunstwereld (als moeder!) op mijn eigen manier, met mijn eigen regels en voorwaarden, ben ik van mening dat ik evengoed  strijd voor een gelijke plek binnen deze kunstwereld. Aan de andere kant is kunst bij uitstek  een plaats om schurende vraagstukken aan het licht te brengen, mensen goed te laten kijken, te laten nadenken en reflecteren en hopelijk nieuwe deuren te laten openen. Het moederschap en het ouderschap juist laten zien binnen de kunst zou hier enorm aan kunnen bijdragen.