Iets toelaten door iets niet te doen, Danielle Lemaire

Voor Danielle Lemaire is Vincent van Gogh nooit ver weg. Vlakbij haar nieuwe woonplaats Eindhoven ligt Nuenen, de plaats die net als Zundert deel uitmaakt van de Van Gogh historie, en waar ze meer dan eens de voetstappen van Vincent bewandelde. De residency in Zundert is een logisch vervolg op de gebeurtenissen in haar kunstenaarsleven waarin ontmoetingen, personen en bijeenkomsten opgetekend worden.

Nick Drake

Een werkperiode is een afbakening in tijd en ruimte, maar processen die voor aanvang in gang zijn gezet laten zich niet zo makkelijk op een afstand houden. Danielle nam de bagage hiervan mee in de vorm van een expositie in Kunstloc te Tilburg – waar ze af en toe ook ter plaatse werkt – het coördineren van een boek voor Extrapool Nijmegen en Nick Drake die ze nog niet helemaal kan loslaten na een jaar lang zijn werk bestudeerd te hebben, wat de basis legde voor een tentoonstelling in Engeland en publicatie.

“Het project met Nick Drake is nog vers, maar ik voel veel verwantschap tussen Vincent en Nick. Beiden kwamen ze in geestelijke nood omdat het leven ze te veel werd. Beiden keerden na ver gereisd te hebben uitgeput terug naar het ouderlijk huis waar gezinsliefde heerste, maar ook een benauwende traditie. Beiden kregen gedurende hun leven weinig erkenning voor hun werk en pleegden uiteindelijk zelfmoord.
Voor de opening van de tentoonstelling ‘Elvis has left the building’ bij Kunstloc heb ik een performance gemaakt geïnspireerd op het Japanse NOH theater, waar droefenis en geluk door elkaar heenlopen. Het thema van deze tentoonstelling is verdriet en weemoed. Ik heb tijdens deze residency een foto van deze performance gebruikt voor een tekening waarin ook een gedenksculptuur van Hildo Krop uit Nuenen voorkomt. Dat is trouwens één van de eerste gedenktekens voor Vincent. De tekening zelf is een reactie op de tekening Sorrow van Vincent. Er komen nu hier heel veel dingen samen die voorheen schijnbaar los van elkaar stonden.
Er spreekt ook zoveel twijfel uit de brieven van Vincent aan Theo. Over verandering in werk en in leven en daarin kan ik me wel herkennen. Dat is het mooie van zo’n afgebakende werkperiode, het vergroot de concentratie en focus op je onderwerp. Het is heel goed om me hier in het werk van Vincent en zijn persoon te kunnen verdiepen. Het is ook niet moeilijk om geïnspireerd te worden door zijn tekeningen, zijn diepgang in zwart en wit. Waar de natuur, juist de natuur, en de directe relatie daarmee plaatsvinden. In een andere tekening herken je waarschijnlijk wel dat het werk De aardappeleters model is geweest, maar nu een variant die bij mij thuis afspeelt. Niet letterlijk natuurlijk want het is een tekening, maar wel met mensen die bij mij op bezoek zijn geweest en deel uitmaken van mijn omgeving. ”

Jo Bonger

Een nieuwe invalshoek in de historie van Vincent ontdekte Danielle door het lezen van de biografie van Jo Bongers, geschreven door Hans Luijten. Zij was de vrouw van Vincents broer, Theo van Gogh, maar wat minder bekend is dat zij de nalatenschap van Vincent beheerde.

“Het boek is net uitgekomen, wat leuk is om in te gaan op dit nieuwe feit. De geschiedenis houdt niet op, die blijft gewoon doorgaan. Jo was net getrouwd met Theo toen ze met van alles en nog wat geconfronteerd werd want ze kreeg er ook Vincent bij wat toch behoorlijk overweldigend zal zijn geweest. Toen kort daarna de beide broers stierven bleef ze alleen achter met een kind en een enorme collectie aan schilderijen. Maar ze vond het werk van Vincent wel mooi en heeft de erfenis zoals we die nu kennen opgebouwd. Ze organiseerde de eerste tentoonstellingen met zijn werken. Ik heb haar dan ook in drie tekeningen terug laten komen, zij mag ook een podium krijgen. Hoe zij zich vooral als bijzondere vrouw heeft ontwikkeld, en ook uit Brabant komt net als ik.
Deze periode heeft me veel inzicht gegeven in Vincent, hij was wel moeilijk maar toch niet eenzaam. Hij kwam ondanks alle problemen thuis toch uit een hecht nest. Veel mensen waardeerden hem, en hij had ook veel goede verstandhoudingen met andere kunstenaars. Dus geen arme Vincent ondanks al die mythevorming achteraf. Iets waar ook Jo aan heeft bijgedragen. In een tentoonstelling is er een foto van hem gebruikt met een doornenkrans erbij. Zo werd hij een martelaar, net zoals er bij Nick Drake ook een enorme mythe omheen ontstond. Eigenlijk doe ik daar zelf ook aan mee. Maar toch, hoe je ook omgaat met zo’n figuur als Vincent, je kunt zo iemand toch steeds opnieuw ontmoeten, je in diens leven inleven en daarin een realiteit ontdekken. De manier waarop hij niet aflatend de werkelijkheid vertaalde in zijn kunst blijft oneindig interessant.”

William Morris

Iedere resident transformeert het atelier tot de meest ideale ruimte voor de duur van een maand. Een ruimte waar alles mogelijk is om te kunnen werken en in geval van Danielle is er ook een harmonium aanwezig, samen met haar muziek gevat in bijzondere uitgaves.

“Het harmonium heb ik lang geleden gekocht voor een optreden met een Japanse vriendin en toen zij vertrok bleef het harmonium achter. Het past in de traditie van deze omgeving, een link naar de kerk, naar de vader van Vincent. Muziek is onderdeel van mijn werk en dat wil ik ook uitdragen. Ik ga optreden bij de opening, maar tegelijkertijd wil ik dat ook weer niet. Hier zitten, de sfeer, de liederen komen dan vanzelf. De opnames* die ik heb gemaakt zijn zo spontaan, dat lukt maar één keer. Het is bijna meditatief, dat kan je niet zomaar herhalen. Ik kan de noten noteren, het naspelen, maar het wordt nooit hetzelfde. Zo kun je muziek maken en zo kun je ook tekenen.
En, om toch weer op Nick Drake terug te komen, daaraan heb ik ook de banieren te danken die ik nu in mijn tekeningen gebruik. Ze horen bij Engeland, bij de traditie en de natuur, lastig om precies uit te leggen. Ze zijn sierlijk en heerlijk om te tekenen, maar ook establishment. Eigenlijk gaan ze over ‘het losmaken van het establishment’. In die traditie kom je ook bij William Morris terecht, die heeft in zijn ontwerpen hele mooie banners gebruikt, geborduurde banners met bomen. Al is het met zulke grote figuren als William Morris lastig, je moet je dan wel in zijn motieven en drijfveren verdiepen voor je aspecten uit zijn oeuvre als het ware toe-eigent. Nu is het werken met banieren niet per sé kenmerkend voor het werk van William Morris, maar ik heb bij hem wel hele goede voorbeelden gezien. En Morris is ook bij uitstek een Engelse kunstenaar.”

Vincent van Gogh

Het gastatelier biedt gastvrijheid aan de kunstenaar, maar ook voor de voorbijgaande bezoeker die na de tentoonstelling te hebben gezien van de voorafgaande resident in de naastgelegen Van Gogh galerie graag nog even komt kijken hoe de kunst ontstaat. Ze worden met alle egards welkom geheten door Danielle, maar ze vraagt ze niet altijd om helemaal binnen te komen. Ze blijven daar staan op het platform en dalen niet de trap af de werkruimte in.

“Het is heel leuk dat er mensen langs komen, ook kunstenaars, en daaruit volgen ook vaak goede gesprekken. In essentie staat de deur open en als ik me wil concentreren houd ik deze dicht. Het is ook een tijd om te werken, en als eerste actie heb ik mijn (Vincent)stoel in de tuin gezet wat de eerste tekening is geworden die ik hier heb gemaakt. Daarna ben ik iedere dag een bloem gaan tekenen waaruit een hele serie is voortgekomen. De eerste dagen van een residency zijn cruciaal, dan moet je alert zijn op wat je doet en ik wilde snel leren tekenen zoals Vincent met zijn krachtige lijnen. Met een dynamiek die vergelijkbaar is, maar niet hetzelfde.
Het spannendste werk dat ik hier heb gemaakt is een grote tekening van twee figuren met een kleed op het land. Het is gebaseerd op een werk van Vincent, een schilderij dat hij niet heeft uitgewerkt. Ik heb de voorstelling vertaald naar een situatie uit mijn fotoarchief waarop ik sta met kunstenaar Jan van den Dobbelsteen. Het is nog niet af, maar de vraag is wanneer een werk voltooid is. Zelf kan ik eindeloos doorgaan met tekenen, met precisie het papier vullen, maar nu durf ik delen open te laten. Die eerste aanraking laten zien, dat mag nu. Het is niet onaf, dat is een verkeerd woord. Het gaat over het nemen van beslissingen, of het af is of niet en hoe langer je daarmee wacht hoe moeilijker het wordt. Het voelt raar als het snel is gemaakt, alsof het niet goed kan zijn. Alsof ik niet hard werk. Maar het gaat niet om het uitwerken, het moet bezield zijn en dat is een bevrijding waar ik nu mee verder kan.”

*De opnames die zijn gemaakt tijdens deze residency zullen uitgegeven worden op vinyl bij Inner Landscapes.