Is het beeld een zelfstandig gegeven of een meewerkend voorwerp?

Naar aanleiding van BredaPhoto sticht MOTI (Museum of the Image te Breda) een vrijstaat. Vrijstaat laat zich hier interpreteren als een vrijplaats voor opvattingen van de kunstenaars Jaap Scheeren en Coralie Vogelaar over fotografie in relatie tot de journalistieke zeggingskracht.

Met name Coralie Vogelaar heeft als uitgangspunt een eenvoudige vraagstelling. Echter simpele vragen leiden vaak tot complexe situaties. In deze installatie stelt zij dat het succes van een nieuwsfoto samenhangt met het direct trekken van de aandacht van de onbevangen nieuwslezer. Maar hoe wordt dit bepaald? Negenennegentig procest van de enorme hoeveelheid nieuwsbeelden, die wordt verstrekt door vijf grote persagentschappen, wordt niet geselecteerd door de mens, maar de computer. Een programma dat objectief is en volstrekt niet wordt gehinderd door secundaire argumenten, zoals de omstandigheden die aan het ontstaan van de foto ten grondslag liggen. Esthetische principes zijn niet noodzakelijk als argument voor wat de functie van de foto moet zijn.

Coralie laat met Recognized/Not Recognized een tweevoudige installatie zien. Een tafel met daarop een selectie van foto’s die gebeurtenissen van de afgelopen vijf jaar toont voorzien van markeringen van zichtlijnen en aandachtspunten door Cloud Vision Api van Google. Deze foto’s zijn aan de hand van dit algoritme verkozen tot succesvol beeldmateriaal die een garantie van ‘iconisch’ beeld opleveren. Tegelijkertijd zijn er tal van foto’s, die in dezelfde situatie zijn gemaakt, maar die de kwalificatie onsuccesvol kregen. Hier tegenover worden op twee schermen twee ogenschijnlijk gelijksoortige films vertoond. De persfoto’s zijn vertaald in een choreografie door Marjolein Vogels, waarbij het ene scherm een aaneenschakeling toont van de succesvolle fotografie, uitverkoren door Google. Het andere scherm toont een bijna identieke voorstelling met dat verschil dat het hier een foto betreft die niet de elementen in zich had om tot een nieuwsicoon te worden uitgeroepen.

Onontbeerlijk is de begeleidende zaalbrief in de vorm van een infographic. Hierin is het gehele proces van de globale beeldkeuze in een analyse samengevat. De vraag Welke eigenschappen zijn bepalend voor een ‘succesvolle’ nieuwsfoto? is gevat in een heldere zakelijke vertaling. De romantiek die we toedichten aan de persfotograaf is hier irrelevant, wat in scherp contrast staat met de gevaren waaraan deze fotografen in specifieke situaties blootstaan, met alle emotionele gevolgen van dien. Het besef dat we overgeleverd zijn aan algoritmes bij onze beleving van cruciale gebeurtenissen in de wereld is onuitgesproken voelbaar.

Coralie relateert haar werk vaker aan het publieke debat. Hoe manipulatief dagelijkse methodes zijn zoals bijvoorbeeld enquêtes. Met het project Peilendoejezo.nl, liet ze door zich te richten op de meest bekende voorspeller van de Nederlandse opinie, Maurice de Hond, zien hoe de mening van een samenleving gevormd wordt door de uitkomst van deze lijstjes. Ze trok hiermee de peiling zelf in twijfel door niet de inhoud, maar door de peiling van De Hond zelf te bevragen. Een actie die overigens een aanklacht van No Ties, de bouwer van software voor Maurice de Hond, tot gevolg had.
Een vraagstelling van globaal belang is het project Mypolarice Product uit 2010 in samenwerking met Teun Castelein. Een uniek stukje geschiedenis voor in de vriezer, stukken ijs van de Sermeq Sujalleg gletsjer die zelfs de Titanic de geschiedenis inramde werden op het Museumplein te Amsterdam verkocht. De associatie met de smeltende ijskappen en preservatie van de geschiedenis is evident. Maar is het middel, preservatie, nu werkelijk beter dan de kwaal namelijk het smelten van het ijs? Objecten hebben tenslotte recht op hun eigen geschiedenis.

Toeval bestaat dus niet meer, in de zin van de fotografische context. Zoals in MOTI getoond, moet het beeld zonder aarzelen onvervangbaar zijn en direct gewaardeerd worden. Ethische waarden, zoals authenticiteit en waarheid, worden in de marge geplaatst van populariteit. Coralie vestigt de aandacht op de artistieke ruimte, het vleugje inspiratie en het vakmanschap van de fotograaf dat gereduceerd dreigt te worden tot een machinale werkwijze. Het refereert aan het verdwijnen van het oog van de meester, die soms wel op eigen houtje de werkelijkheid een beetje echter maakte. Zoals bijvoorbeeld Arthur Fellig aka Weegee, die in de jaren dertig de straten van New York afschuimde en daarbij zich niet liet weerhouden door ethische principes om af en toe daar een eigen stempel op te drukken. Althans, volgens de overlevering vond Weegee het geen bezwaar om de crimescène iets te verfraaien voor de foto.

Terug naar de vrijstaat, of beter gezegd de illusie ervan. Westerse media beschouwen zich als onafhankelijk maar ook dat heeft blijkbaar zo zijn beperkingen. In de toekomst, aldus de analyse van Coralie, zullen de duizenden niet succesvolle beelden die nu nog in de database van de persagentschappen verborgen zitten mogelijk niet eens meer geregistreerd worden. Zal de camera deze beelden nog wel opslaan? Coralie stelt dat de vrijstaat valt of staat bij de visuele herkenbaarheid. Een oordeel of de onthulde methode hiervoor de juiste methode is, laat zij nadrukkelijk over aan de bezoeker.

Fotografie Roel Backaert.