Moederschap in de kunst

Onlangs kwam tijdens de wekelijkse vergadering van Witte Rook opnieuw het onderwerp ‘moederschap en kunstenaarschap’ ter sprake. Een combinatie die van oudsher neergezet wordt als vrijwel onmogelijk, terwijl het voor een groot gedeelte van de vrouwelijke kunstenaars dagelijkse realiteit is. 

Omdat het team van Witte Rook momenteel bestaat uit vier moeders die, zeker in de huidige tijden met lockdowns en andere maatregelen, continue wisselen tussen de verschillende rollen die zij hebben als vrouw, kunstenaar, projectleider en tegenwoordig ook thuiswerk-juf, hebben we ons voorgenomen hier de komende tijd aandacht te besteden. Dit artikel deelt enkele links naar eerder of elders verschenen stukken als een eerste inventarisatie. 

Uit deze inventarisatie blijkt dat het thema moederschap en kunstenaarschap de laatste jaren steeds vaker opduikt en aantoont dat de huidige omgang daarmee binnen de kunstwereld en werkveld niet werkt voor moeders, blijkbaar met nog minimaal resultaat in de structuur binnen de kunsten en maatschappij. De houdingen met betrekking het moederschap lopen ver uiteen; van Marlène Dumas die haar dochter meermaals als model voor werk gebruikte, tot Tracy Emin die opmerkte dat ‘er goede kunstenaars bestaan die kinderen hebben; dat zijn mannen’. Zoals Emin zijn er meerdere mensen in het kunstenveld die helaas nog steeds van mening zijn dat je óf een goede moeder, óf een goede kunstenaar kunt zijn, aangezien beide rollen in principe al je tijd en aandacht opeisen.

Het lijkt me goed de nu volgende opsomming te beginnen met een beeldverhaal van Lauren Weinstein. Dit verhaal schetst helder, confronterend en met een fijne dosis humor hoe een kunstenaar haar keuzes in werk en leven kan maken en welke impact dat heeft op de tijd in het atelier, thuis en op haar relatie.

Eerder schreef kunstenaar Laura Schippers voor Witte Rook een serie van zes artikelen(1) over haar ervaringen tijdens de Artist in Residency in Motherhood. Hierin verkende ze haar praktijk en de mogelijkheden daarvan. Hierin kwamen diverse vragen naar voren; of haar dochter onderdeel kon zijn van haar werk, hoe om te gaan met het feit dat er ook geld verdiend moet worden en waar de tijd vandaan moest komen om de verbouwing van de Atlas (haar residency-schip) te continueren.

Eind vorig jaar publiceerde Hetty Judah een artikel in de Guardian(2) over haar essay ‘Full, Messy and Beautiful’. Voor dit essay interviewde ze 50 vrouwen die kunstenaar en moeder zijn. Dit essay is, samen met gerelateerde teksten, onderdeel van de publicatie ‘Representation of Female Artist in Britain during 2019’. Hierin schrijft zij helder over hoe de kunstwereld (in Engeland) werkt en welke impact dat heeft op vrouwen die moeder zijn of worden.

Om even terug te komen op Tracy Emin, Suzanne Moore gaat verder in op de keuze van Emin om geen kinderen te krijgen en haar werk in dit artikel waarin ze benoemd dat er iets voor te zeggen is dat kinderen de kunst in de weg kunnen staan; ze maken het onmogelijk jezelf van de wereld te isoleren en je moet je ego ervoor opzij zetten. Tegelijk zegt ze, dat het een conservatief idee van Emin is, zeker gezien het feit dat Emin in de positie verkeert om kinderopvang te kunnen betalen. Ze kaart terecht aan, dat het eigenlijke probleem is dat vrouwen niet alles tegelijk kunnen doen. Als ze dat wél proberen, is de kans groter dat ze stoppen met hun artistieke praktijk.

Kunstwebsite See All This besteedde in 2016 aandacht aan het feit dat moderne kunstenaars de intimiteit van het leven meer zijn gaan omarmen. Het ouderschap speelt daarin ook een groter wordende rol en is soms zelfs onderwerp. In het artikel ‘Moeders in de kunst’ worden diverse relaties tot moederschap, onder andere de moeders van kunstenaars en kunstenaars die moeder zijn, kort benoemd.

Nu de mogelijkheden qua kinderopvang en niet te vergeten de betrokkenheid (in tijd en fysieke aanwezigheid) van vaders bij hun kinderen groeit, geeft dat vrouwelijke kunstenaars meer ruimte. De ambivalentie wordt hiermee nog niet weggenomen;  veel vrouwen wachten tot ze enkele solotentoonstellingen gehad hebben en ze in een ‘stabiele’ fase van hun carrière zijn gekomen of verbergen hun zwangerschap zo lang mogelijk om optimale kansen voor tentoonstellingen te krijgen. Dit zijn enkele onderwerpen die aan bod komen in het artikel dat BrooklynRail onder de term ‘Neo-Maternalism’ over de houding van hedendaagse kunstenaars met betrekking tot het moederschap beschreef.

Te omvangrijk om specifiek alle besproken onderwerpen te kunnen benoemen en zeker de moeite waard om eens in te duiken als je liever luistert dan leest: de Artist Mother Podcast. Gestart in 2018 vanuit een huiskamer en inmiddels uitgegroeid tot een community die onder andere gezamenlijke tentoonstellingen organiseert.

Kate Fisher van Bothartistandmother.com ging specifiek met keramiek-kunstenaars in gesprek over de uitdagingen van een kunstpraktijk en kinderen. Dez gesprekken zijn te luisteren en bekijken via video-serie op haar website, en daarnaast heeft ze een selectie “artistmom of the month” waar je de ervaringen van meer dan 30 kunstenaars terug kunt lezen.

De diversiteit aan manieren om werk en moederschap te combineren en de afwegingen die daarbij een rol spelen lopen sterk uiteen. Van demotivatie binnen de kunstwereld tot een enorme verrijking in het werk die juist door het krijgen van een kind tot stand kan komen en het sterker voelbaar worden van de noodzaak in het werk. In de worden van Linde Bast, die in 2018 als Artist in Residency bij ons werkte toen haar tweeling een half jaar oud was: ”In hen vind ik nieuwe inspiratie door gewoonweg door hun ogen alles wat er bestaat in onze wereld weer als onbekend te mogen (her)ontdekken.”.

Graag sluit ik daarom dit artikel af met de verwijzing naar Artsy’s ‘You can be a mother and still a succesful artist’. Laat je door anderen bemoedigen, lees je in en volg het avontuur in de keuzes die jij maakt met betrekking tot je kunstenaarspraktijk en het moederschap in alle facetten.