The answer my friend… vijf vragen aan Jeroen Witvliet

Denkend aan Holland is voor Jeroen Witvliet een ambigue ervaring, Jeroen is weliswaar een nuchtere Hollander, maar woont en werkt in Canada. Als identiteit een dagelijkse bezigheid is ontmoet je vele tegenstrijdigheden. Jeroen weet hoe hij zich nog kan verwonderen, hoe werelden elkaar niet uitsluiten maar een ragfijn spel met elkaar aangaan. Nuchterheid en bevlogenheid, noem het poëtisch realisme, welkom in de wereld van Jeroen Witvliet.

Over de residency

Jeroen Witvliet had een plan, hij zou tijdens deze residency een serie schilderijen maken en Vincent van Gogh leren kennen, maar het verblijf in Zundert deed anders beslissen. Hij begon met wandelen in de omgeving en maakte een serie tekeningen van met name de natuur, een stoel en een groep hangjongeren. De compositie lag al klaar, de stoel verdubbeld als symbool voor Theo en Vincent, de natuur speelde een hoofdrol, maar die twijfel, dat zou dan het enige zijn wat hij zou kunnen maken deze maand.

“Hier valt de noodzaak tot veel verf weg, en minder is dus leger. Van te voren wist ik niet echt wat ik kon verwachten van het verblijf hier, maar wat ik wel nu weet dat ik meer overtuiging heb gekregen met waar ik zelf mee bezig ben onder andere door Vincent van Gogh, door zijn twijfel die altijd een rol speelt in zijn werk. Twijfel over zijn werk, over de schilderkunst, over het bestaan, over zichzelf. Ik heb vooral tijdens deze residency geleerd dat ondanks de drukte in mijn werk het eigenlijk toch heel stil is, ik weet nu hoe ik verstilling in mijn werk kan laten sluipen. Als de relatie met de omgeving goed is, dan is het een kwestie van de verf op de juiste plekken te duwen. Als Vincent niet overleden was, ben ik er zeker van dat hij veel abstracter zou zijn gaan werken. Vincent moet zich ook van de tactiliteit van het materiaal bewust zijn geweest.”

Het verkennen van de omgeving heeft zonder meer bijgedragen, de plek die in al zijn eenvoud zichzelf is gebleven. Heel Brabant tot aan Antwerpen toe heeft iets met van Gogh, Vincent heeft een grote invloed uitgeoefend. Jeroen ontdekte onverwachte connecties zoals het feit dat de moeder van Luc Tuymans uit Zundert komt, hoe er een stukje Zundert naar België is uitgevlogen. Jeroen heeft het gevoel dat alles met elkaar samenhangt vast proberen te leggen door kleurvlakken te schilderen en daaromheen tekst door associatief schrijven. Hij probeerde erachter te komen hoe Vincents werk ook altijd een worsteling is tussen werelden, waarom hij meer vragen stelt dan er antwoorden zijn, hoe hij schrijft, waar hij over nadacht.

“In het atelier lag een rol papier, achtergelaten met scheuren en vuil. Dat papier werd mijn materiaal, ik hoefde niet na te denken maar hoefde alleen mijn hoofd leeg te maken.
Ik begon uit mijn herinnering planten te tekenen, planten als een parallelle voorstelling van de samenleving. De bodem, die moet goed zijn, de bodem is de aarde en daarvoor heb ik teksten gebruikt van Vincent, maar ook namen uit de omgeving van straten en plaatsen zoals De Hel en Vagevuurstraat. Het is bizar hoe religie een aanspraak maakt op de meest basale zaken in het leven, manipulatie zelfs. In die verzameling van tekeningen in een tekening komen dan ook oude beelden tevoorschijn die ik met me meedraag, ineens kwam er een vogel tevoorschijn of een stel ‘hoodies’ die er wel zijn maar ook weer niet. En dan ineens, uit het niets is daar het hondje dat Vincent ooit heeft getekend. Het belangrijkste is dat de tekening niet te veel wordt, dat deze open blijft en dat je erin kunt wandelen, het gevaar dat deze ‘vol’ raakt is altijd aanwezig.”

Over Nederland

Als relatief buitenstaander is Jeroen zich zeer bewust van hoe identiteit een rol speelt en hoe zich dat uit in de samenleving. Vooral het wonen in Canada heeft hem anders doen denken over zijn vaderland. Met name herkomst, hoe het daar een continu onderdeel is van de introductie, hoe je bent en waar je vandaan komt.

“Het is vreemd weer in Nederland terug te zijn, het is bekend maar ook hier is er veel veranderd. In tegenstelling tot Canada is het leven hier veel socialer. Vooral de godsdienst is een belangrijk element in Nederland, het markeert de overeenkomst en zeker ook de verschillen. Neem nu Zundert waar protestantisme een prominente rol speelt in dit katholieke Zuiden. Weer terug te zijn in Nederland voelt voor mij als een thuiskomst, er zit zoveel rijkdom in de menselijke relaties.”

Het gevoel in Canada kan hij moeilijk plaatsen, het weidse en oh zo andere landschap daar is soms overweldigend toch blijft het voor hem op afstand. Een distantie die hij hier niet heeft, hier weegt het landschap niet zo zwaar, hier loopt hij lichter.

“Bezinning vind ik heel specifiek voor Nederland, dat zie je ook in de kunst, er is een zeker rustpunt. Misschien heeft het iets te maken met het DNA van de mensen die altijd in een land wonen waar licht onderdeel is van het bestaan. Kunstenaar zijn is voor mij dan ook een vorm van communicatie, het gaat erom hoe het werk in de wereld staat. Dan neemt iemand anders de betekenis over, dan hoeft er niet meer gesproken te worden.”

Over machtsverhouding

Jeroen is zich op verschillende niveaus bewust van manipulatie in de maatschappij. Zoals in de politiek waarbij hij zich afvraagt wie in feite het land bestuurt. In de religie waarin hij naast de bezinning ook de mogelijkheden tot manipulatie onderkent. En in de kunst, hoe galeries je hypefactor bepalen en je als kunstenaar toch minder vrij bent als je wenst.

“Ik werk al jaren met hetzelfde model, ik heb haar ook gedocumenteerd al die tijd. We hebben een soort van verbondenheid in het werk. Dat deed me beseffen dat onze posities niet gelijk zijn. Ik werd me bewust van mijn male gaze en ben met haar daarover in gesprek gegaan. Toen veranderde er iets, het begon met de handen, het fysieke contact tussen de schilder en het model, de verbondenheid tussen doek en onderwerp. Ineens kwamen mijn handen samen met die van haar in beeld, maar het ging verder. Zij bepaalde langzaamaan de afbeelding, wat ik ging schilderen. Niet alleen de weergave veranderde de afgelopen drie jaar maar mijn hele ideevorming.”

Jeroen onderzoekt de machtsverhouding op verschillende manieren, niet altijd openlijk om de verantwoordelijkheid ook ergens anders te leggen. Om toch te kunnen doen wat hij anders moest laten liggen. Maar vooral om de gelaagdheid in zijn werk verder te kunnen begrijpen.

“Ik heb ook een alter ego, iemand die niet bestaat maar een facebookidentiteit heeft, dit personage heeft een eigen vriendenkring, chat, maakt werk als fotograaf, schrijft ook. Slechts drie mensen weten wie dit is, of eigenlijk dat deze persoon niet bestaat. Mijn alter ego helpt mij om te experimenteren, het is een andere kunstenaar dan dat ik ben.”

Over het hedendaagse

Jeroen probeert in zijn werk datgene te vinden dat achter het beeld zelf verborgen ligt. Hij zoekt naar een connectie met een altijd verschuivende realiteit om toch de directheid van de eerste ervaring vast te houden. Gebeurtenissen en ervaringen die buiten je om plaatsvinden, maar van grote invloed kunnen zijn op het denken en handelen, daar ligt zijn interesse. Een verlangen om de relaties tussen de mensen te begrijpen roept de vraag op of Jeroen zich kan verhouden tot het werkelijke het hedendaagse, en vooral niet te vervallen in wat is aangeleerd.

“Eerder moest het werk, mijn werk, hedendaags zijn, inmiddels besef ik dat het werk sowieso hedendaags is. De overtuiging dat je moet zoeken naar waarheid, naar eerlijkheid, bijna naar iets dat misschien als religieus bestempelt zou kunnen worden, trek ik nu in twijfel. Het idee en het beeld, de mening hierover, zij ontsnappen meestal voor men het kan grijpen.
Om een voorbeeld te geven, één van mijn schilderijen verschijnt met een zekere regelmaat op televisie, niet als kunstwerk maar als een object op de achtergrond. Het werk heeft zich als het ware geinfiltreerd in een ander systeem, de grenzen lijken te vervagen.”

Over het afscheid nemen van het werk

“Er komt altijd een moment dat je het werk moet loslaten, dat het in de wereld terechtkomt. Ik heb mijn master in Canada gehaald waar ik ook mijn eerste solo had. Het was een moment van verstilling die ik daarna even uit het zicht ben verloren. Ik zocht het virtuoze gebaar, en dat is dynamiek, en dynamiek is veel verf. Ik denk dat ik het gebaar weer heb gevonden zoals ik het oorspronkelijk heb bedoeld, het beeld is weer beeld geworden in de verstilling, in het poëtisch realisme. Als het werk los is van mij, als ik het niet meer ben, is het goed.“