Vijftig stappen en vijf vragen aan Samuel Hortulanus

In vijftig stappen neemt kunstenaar Samuel Hortulanus je mee in zijn wereld. Zijn tekeningen en schilderijen beslaan de dertig meter tellende wand die het Noordbrabants Museum heeft bestemd voor de Brabantse Nieuwe. Vijftig stappen telt deze die leiden naar vijf vragen.

Het exposeren (in abstractie)
Zoals iedere kunstenaar wordt ook Samuel met het feit geconfronteerd van het moment dat het werk gepresenteerd gaat worden. Het moment dat de intieme omgeving van het atelier verwisseld wordt met witte muren, schone ruimten, zaaltekst, gecontroleerd licht en… publiek.

“Ik trek voor deze expositie wel een eigen plan, alles wat ik lees ter voorbereiding daar word ik nerveus van. Wat ik zeker weet is dat het een selectie wordt van nieuw en bestaand werk. De oude werken zijn wat ‘leesbaarder’ met mensfiguren, terwijl mijn nieuwe werk wat abstracter is omdat ik meer de leegte toelaat. De balans tussen deze twee, daar gaat het mij om.”

Wat al voor Samuel vaststaat, is dat hij een combinatie laat zien van schilderijen en tekeningen, deze laatste zullen zijn werk als het ware introduceren, dus die worden als eerste gezien. De tekeningen zijn voor hem een manier om tot een schilderij te komen. Ze zijn directer in hun weergave dan het schilderij, maar gaan altijd een samenwerking aan, nu zullen ze dit en public moeten bewijzen. Het is een zoektocht om deze samen te exposeren maar als de context goed is dan zal het vanzelf gaan gebeuren. Het respect van de beschouwer wil hij niet cadeau krijgen maar oprecht verdienen.

“Femke Dekkers, een eerdere Brabantse Nieuwe, gaf me de tip om later ter plekke te gaan kijken en te luisteren. Mensen reageren heel open en direct als ze niet weten dat jij de maker bent en dat lijkt me heel spannend. Er is ook heel veel verschillend bezoek in het museum, ik wil graag weten wat een onbevangen bezoeker van mijn werk denkt.”

Zijn symboliek (een vermoeden)
De wereld van Samuel is herkenbaar, maar wel eentje die je niet direct begrijpt, die aantrekt, maar je niet direct toelaat. In een tijd die zich vooral uit in materiële waarden is voor Samuel het spirituele soms ver te zoeken. Een diepgeworteld verlangen naar deze spiritualiteit beheerst zijn zoektocht die zich uit in zijn werken.

“Ik zou graag een romanticus willen zijn maar ben ik dat ook? De cynicus in mij is ook altijd wel aanwezig. Toch heb ik een enorm respect voor de vormen van spiritualiteit al lukt het mij niet om het zelf toe te laten. Godsdienst is voor mij niet iets speciaals, misschien ben ik agnost, misschien ben ik te kritisch.”

Het vermoeden van deze wereld ontstond al tijdens zijn academietijd. Worldbuilding zoals in Fantasy heeft zijn interesse, als methode dan en niet als uitwerking. Een terminologie die in een academische setting gevoelig lag, wat Samuel deed volharden in het bewijzen van deze poëtische mogelijkheden om zijn ideeën tot uitdrukking te brengen. Samuel creëert een wereld waarvan hij niet precies weet hoe deze is, feitelijk weet hij niet of de mensfiguren die hij schildert goede of slechte personages zijn. Het is voor hem niet belangrijk, zijn hand stuurt zijn geest. Een vermoeden van een plek waar meerdere dingen plaatsvinden, maar waarover ook hij, juist hij, zich kan blijven verwonderen, want anders is de magie verbroken.

“Het mooiste is als het schilderij zichzelf schildert. Phillip Guston had hier een prachtige uitspraak over Als je begint te werken, is iedereen bij je in je studio: het verleden, je vrienden, je vijanden , de kunstwereld, en vooral je eigen ideeën, ze zijn er allemaal. Maar zodra je begint te schilderen, laten die je een voor een in de steek, tot je volkomen alleen achterblijft. En dan, als je mazzel hebt, ga je zelf ook weg.* Het schilderij is dan een nieuw wezen.”

Het woord (als beeld)
Het bouwen aan een onbekende wereld is vaak een zeer talige aangelegenheid. Samuel kiest expliciet voor een scheiding tussen de twee, zo zijn de titels die hij gebruikt werken op zichzelf. Ze zijn verbonden aan het schilderij, maar hebben een eigen betekenis.

“In mijn werk geef ik het vermoeden van een geschiedenis weer, een geschiedenis die ik zelf niet beleefd heb, waarvan ik het exacte verhaal niet ken. Niet alles is dan ook nodig om gehoord te worden of in mijn geval gezien. Je kunt het een vorm van symboliek noemen, mijn werken refereren aan elkaar, zoals symbolen ook een voorgeschiedenis hebben.”

Een aspect van Worldbuilding is de gebroken referentie, dat naar iets in het verhaal verwijst. De referentie is niet letterlijk controleerbaar, maar de schrijver heeft wel in het verhaal aanwijzingen achtergelaten die het bestaan ervan voelbaar maakt. Een aspect dat Samuel onderzoekt in materiaalstudies, de werken voor het werk, het verhaal dat besloten blijft in het atelier en niet nu, misschien wel nooit, in de buitenwereld terecht komt.

Authenciteit! (werkelijk)
Tekenen is voor Samuel de puurste manier om tot de essentie te komen. Zonder tekeningen ontstaan er geen nieuwe schilderijen, het is een volmaakte wisselwerking, het materiaal heeft een eigen wil. Toch moet de rol van het tekenen niet als ondergeschikt worden beschouwd, de tekening is weliswaar een noodzaak om tot nieuwe ideeën te komen, maar ze zijn ook volwaardig.

“Soms tekent de tekening zichzelf, de tekening neemt dan alle vrijheid om te ontstaan. Soms is het een gedachte die op papier komt, door de snelheid van het materiaal kan deze ongeremd tevoorschijn komen. Niet iedere tekening heeft deze kwaliteit, soms stuur ik toch teveel, ze kloppen dan niet. Ze zijn te bedacht door bijvoorbeeld op te gaan in een handeling die niet oprecht is. Er is een groot verschil tussen waarlijk en gewoonte. ”

De keuze (voor het kunstenaarschap)
Het kunstenaarschap was niet Samuel zijn eerste keuze. Het zal altijd wel in hem, na een studie MBO audiovisueel vormgeven wilde hij iets van zichzelf creëren. Een vanzelfsprekend vervolg zou een studie in audiovisuele techniek zijn. De drang om meer te kunnen nadenken alvorens tot handelen over te gaan trok hem, maar de liefde deed hem anders beslissen.

“Kunstenaar zijn is een keuze, ook al heb je een verhaal te vertellen, ook al voel je dat je niet anders kan dan dit, het is nog steeds een keuze. De romantiek rond de kunstenaar is meestal een mythe. Laat ik eerlijk zijn, het is soms ronduit moeilijk, maar ik ben ermee begonnen en zal het ook afmaken. Dat is niet tragisch maar wel realistisch, en het is ook niet erg hoe ik er soms over denk. Mensen zien toch altijd andere dingen in je werk, in je kunstenaarschap, dan je zelf ziet.”

* Philip Guston: Collected Writings, Lectures, and Conservations.