Documenta 14 – een speurtocht naar poëzie

In juli 2017 ging ik er samen met twee vrienden erop uit, het was mijn tweede bezoek aan de Documenta. Vijf jaar geleden was ik sterk onder de indruk van de impact die deze grootschalige tentoonstelling op de stad heeft en hoe breed en bont de keuze voor de deelnemende kunstenaars en projecten was. Het leefde, vooral het park was een fijne afwisseling door de minder pretentieuze opstellingen.

Vijf jaar geleden was natuurlijk niet alles rozig en er zullen vast ook vitrines met archiefmateriaal en droge referenties naar de geschiedenis geweest zijn. Op zo’n groots opgezette tentoonstelling kun je niet alles zien en lezen. Maar door kunst wil ik juist uitgedaagd worden en niet voornamelijk in een aandachtig en respectvolle doch onderdanige-informatie-absorberende toeschouwer veranderd worden. Dit zou een wisselwerking kunnen of moeten vormen en die balans heb ik dit jaar tijdens mijn bezoek niet kunnen vinden. Al de verwijzingen naar de jaren ’60 en ’70 zullen niet voor niks gemaakt zijn, maar de vertaalslag naar vandaag, het bevragen van het hedendaagse door dit oude materiaal en kunstwerken, kon ik niet maken.

Daardoor zocht ik naar verademing in de poëtische kunstwerken, die niet minder kritisch waren, maar die een andere taal spraken.

Het valt me nu op dat ik voor dit artikel twee hedendaagse werken uit de Neue Galerie heb gekozen. Een videowerk van Amar Kanwar en een tekst van Danai Anesiadou waarbij ik het bijbehorende object volstrekt oninteressant vond. Terwijl het belangrijk is om te weten dat het er is, maar om het daadwerkelijk te zien is wat mij betreft onnodig.

Danai Anesiadou heeft ervoor gekozen om haar strijd met zichzelf openbaar te maken. Deze gaat over het maken van een werk in het licht van het dilemma dat het meedoen aan een bekende tentoonstelling zoals de documenta op kan roepen.

Vanuit welke behoefte doe je ergens aan mee en wat hoop je ermee te bereiken? Wat te doen als je niet zeker weet wat je wilt doen, of is het een kwestie van weigeren? Het uitlaten van een keuze uit onzekerheid waardoor je toch meedoet.

Ik vind de tekst rijk, kostbaarder dan het bijbehorende stuk goud.

Het videowerk, oftewel de 84 minuten durende film Such a Morning (2017) van Amar Kanwar, draait om een mathematicus die zich terugtrekt van de universiteit waaraan hij les geeft. Er worden allerlei roddels naar voren gebracht, waarom deze begaafde mathematicus toch ineens zijn leven helemaal omgooit om als een eremiet te gaan leven. Het is maar onbegrijpelijk voor zijn voormalige omgeving, totdat iemand stelt dat hij eventueel blind aan het worden is en alvast aan de donkerheid wilt gaan wennen die hem te wachten staat.

In het stuk van de film dat ik heb gezien wordt niet gesproken, alle gedetailleerde informatie komt in vorm van tekstfragmenten in beeld. De tekst vertelt beetje bij beetje het verhaal van de achtergelaten wereld waaruit de mathematicus is ontvlucht. Het beeld toont in een vergelijkbare traagheid een oude man die een oude, lege treinwagon aan het inrichten is.

Pas wanneer hij daadwerkelijk alle ramen verduisterd, en in donkerheid leeft, beginnen de twee verhaallijnen van de tekst en het beeld synchroon te lopen, het gaat over ontdekkingen die hij in zijn wagon in het donker maakt. Het is zeer intrigerend, toch wordt met de opgebouwde sfeer gebroken door de buitenwereld in vorm van beelden die vanuit een rijdende trein gefilmd zijn erin te laten vallen. Het zijn voornamelijk bomen die in een hoog tempo voorbij flitsen.

De echte breuk vindt plaats in vorm en in verhaallijn wanneer een drone-achtige shot in beeld komt. Ineens ontstaat een overzicht van buitenaf, de toeschouwer wordt uit het perspectief van de oude man en zijn eenvoudige, nieuwe leven getrokken en een verhaal over oorlog begint.