HALTE! Here Art Liberty There Equality

De politieke impact van het woord vluchteling doet vergeten dat voor hen die zo getypeerd worden dit allang geen woord meer is, maar een staat van zijn. Vluchteling in de zin van ‘ontheemd zijn in eigen land’, deze formulering is van toepassing op een schrijnend percentage van 60%[1] van de zover bekende vluchtelingen op wereldschaal.  Maar om ontheemd te zijn in eigen land, daar hoef je niet eens een vluchteling voor te zijn. De expositie HALTE! van curator Susanne Khalil Yusef mengt zich niet in deze discussie, maar start de dialoog. Jonge Palestijnse en Nederlandse kunstenaars die zich kunnen identificeren met het ontheemd voelen, uit eigen ervaring of door een persoonlijke drijfveer, zijn uitgenodigd om de beladen thematiek van het postkolonialisme terug te brengen tot een persoonlijk verhaal. HALTE! toont werken van Ala Albala, Alejandro Cerón, Ali Aldeek, Eliza Bordeaux, Lama Altakruri, Lydienne Albertoe, Malak Mattar, Marah Zouabi, Qais Assali en WONNE.

De zoektocht naar identiteit

“Ruim twee jaar geleden ben ik met dit project begonnen door na te denken over een tentoonstelling die gaat over hedendaags kolonialisme. In de Arabische wereld zie je vaker dat kunstenaars ook als curator werken. Dit heeft mij geïnspireerd om de vrijheid te nemen om het zelf ook te gaan doen. Dat ik geen werk van mijzelf toon is een bewuste keuze. Ik wil er helemaal zijn voor de kunstenaars die ik heb uitgenodigd. De kunstenaars van HALTE! zijn een enorme inspiratiebron voor mij, maar ook kunstenaars met wie ik de discussie rondom het postkolonialisme meer verdieping kan geven.“ Susanne Khalil Yusef, kunstenaar en curator 

Malak Mattar – Untitled

Voor beeldend kunstenaar Susanne Khalil Yusef is de thematiek van HALTE! meer dan een theoretische vraagstelling. Als geboren Palestijnse kent ze de vluchtelingenproblematiek vanuit een persoonlijk perspectief en heeft dit ook ervaren in het kielzog van haar ouders bij hun zoektocht naar een veilige plek. Het vormt haar kunstenaarschap waarin identiteit een belangrijk aspect is. Identiteit die mensen wordt ontnomen op het moment dat zij hun leefomgeving moeten verlaten en hun culturele waardes in onbruik raken. Susanne behoedt in haar werk de Palestijnse historie voor het vervagen door herinneringen te verzamelen en deze opnieuw te vormen. Eén van de kunstenaars die zij uitnodigde is Lama Altakruri, die in haar werk gelukkige herinneringen verzamelt.

Lama Altakruri – They’re So Happy I am Here

“Mijn werk gaat over het comfortabele gevoel dat ontstaat door het creëren van onbezorgde momenten waar ik mijn herinneringen aan Ramallah kan laten stromen. Hoe ik door mezelf af te zonderen in een plaats, waar een vorm van tijdloosheid heerst, de herinneringen aan de mensen die ik ken, het sociale leven waar ik me gelukkig voelde, kan terughalen.
Ik begon dit gegeven te onderzoeken toen ik in Chicago ging studeren. Ik ging naar hotelketens, wat de meest onpersoonlijke plekken zijn die ik ken. Iedere hotelkamer lijkt op de vorige, ze zijn een soort van Limbo net zoals de vertrekhal op Luchthavens. Plekken waar een bevolking woont, eet, slaapt en hun tijd samen doorbrengt, maar waar niemand woont. Alles is gericht op vertrek, iedereen is er maar tijdelijk. Ik ben gefascineerd door het feit dat er zulke neutrale zones bestaan. ‘Global bubbles’ zijn het die los lijken te staan van hun omgeving. Net zoals de hotels waar ik mijn herinneringen kan terughalen door gedurende de hele dag in de kamer te verblijven en te leven van roomservice. De herinneringen schrijf ik op en zijn onderdeel van mijn werk, echter het verblijven in Chicago bracht me ook iets anders, het verbrede mijn blik. Hiervoor was Ramallah mijn wereld, maar sinds dat moment ben ik het experiment aangegaan met het verblijf in allerlei vormen van ‘Limbo’ in verschillende delen in de wereld.” Lama Altakruri, kunstenaar 

Eliza Bordeaux – Celebration of Denial and the Undefined Exotic

Racisme

Een tentoonstelling als HALTE! laat geen precaire onderwerpen onbesproken. Verborgen ongemak zoals racisme op eigen bodem door onder andere jarenlange verwaarlozing bij maatschappelijke feestelijkheden. Voor Susanne gaat haar rol als curator verder dan het samenstellen, het gaat haar om de dialoog die, als onderwerpen zo groot zijn, simpelweg vergeten wordt te voeren. “Ik zit zelf vaak in de tentoonstellingsruimte en krijg weleens de reacties van bezoekers mee. Zoals bij het werk van Lydienne Albertoe ‘The Feeling of Otherness, Hoe leg je aan een ander uit, hoe voelt het om de andere te zijn’. Het is een bewuste beslissing om haar werk zo te plaatsen dat je bij het betreden van de ruimte er niet omheen kan, je moet er wel overheen lopen. Het is zo niet te vermijden om de citaten te lezen die over racisme-discussie gaan. Sommigen vinden het heftig, zijn geshockeerd, maar begrijpen haar directheid en waarderen dat. Dan zijn er bezoekers die zich aangevallen voelen door het werk en die zich uit een soort van onbegrip spottend of afkeurend over uitlaten.”

Lydienne Albertoe – The Feeling of Otherness, Hoe leg je aan een ander uit, hoe voelt het om de andere te zijn

Tekst is één aspect, maar Lydienne gebruikt eveneens het beeld dat net zo goed schuldig is. Klassieke stripverhalen zoals van Kuifje of Sjors en Sjimmie vermengde zij met hedendaagse beeldvorming zoals etnisch geprofileerd politiegeweld en de Zwarte Pietendiscussie. Een ingreep die eveneens een gevoelige snaar raakte. “Dat roept heftige reacties op, maar die kunnen wel leiden tot het begin van een gesprek. Ik hoef niet zozeer discussie, maar voel wel een noodzaak om een rol daarin te spelen. De trigger was een album van Suske en Wiske[2] dat in juli 2017 uitkwam, waarover in eerste instantie commotie was over de blote borsten van één van de personages. Nog veel erger waren de grote lippen van een ander personage die op een racistische manier de donkere man moest voorstellen. Ik mis in de Nederlandse geschiedenis de totale historie van alle Nederlanders. Het Koninkrijk is veel groter dan alleen het Europese deel, maar voor alle zwarte invloeden kijken we eerder naar Amerika en Afrika dan binnen onze eigen landsgrenzen. Nu is er discussie over de vroegere zeehelden, hier maar ook in Curaçao, en ook daar bestaat het idee om hun standbeelden te verwijderen. Ik ben daar geen voorstander van, wat verandert er dan echt? Er moet juist context aan toegevoegd worden. Bewustwording daar gaat het om, informeren en het verplaatsen in de ander. Ik creëer door te ontleden en dan weer opnieuw samen te brengen. Ik voel mij geen Nederlander, ik voel me geen Curaçaose, ik ben Lydienne.” Lydienne Albertoe, kunstenaar 

Ali Aldeek – Condition 2

Discriminatie

Discussie is er ook naar aanleiding van de schilderijen van Ala Albaba. Zijn kleurige weergaven van het kamp in Ramallah verwarren de kijkers en worden toegeschreven aan een universeel beeld, gezien als de Braziliaanse Favela. Afgezien van de vraag of de Favela een betere uitgangssituatie is, tekent dit een gebrek aan voorkennis om voorbij de kleur naar de werkelijkheid te kunnen kijken.

“Dat het er grijs is, is niet per se kenmerkend voor Ramallah. Wel dat er overal zwarte plastic tonnen op de daken staan om water in op te slaan. Deze komen in alle schilderijen van Ala voor. Dat is typisch voor Palestijnse wijken en vluchtelingenkampen omdat het water vaak wordt afgesloten door de Israëlische bezetters. Maar het is ongezond om in deze tonnen water te bewaren, vooral ook omdat ze vaak in de volle zon staan. Mensen die welvarender zijn hebben aluminium vaten, maar dat zijn er veel minder. Logisch dat mensen alleen maar zien wat ze kunnen herkennen. Ze zien alleen gebouwen en herkennen de situatie niet.” Susanne Khalil Yusef, kunstenaar en curator 

Ala Albaba – The Camp

Voor Ala Albala is het schilderen een manier om contact met maken met de wereld waar hij zelf niet makkelijk naar toe kan. In zijn studio nodigt hij kunstenaars uit verschillende landen uit om hier te komen werken en te verblijven. Waar hij gedisciplineerd iedere dag schildert, en hij de kleuren letterlijk naar buiten brengt door daadwerkelijk de grijze muren te beschilderen. Parodoxaal genoeg is de verf die in Palestina te koop is inferieur van kwaliteit, en verdwijnt telkens een beetje met iedere regenbui. “Schilderen gaat over het creëren van de fantasie. De kleuren die ik in mijn werk gebruik zijn een vorm van kritiek op de grauwheid van Ramallah. Schilderen is een vorm van plichtsbesef, een manier om de plek waar ik leef te begrijpen. Palestina bestaat inmiddels zeventig jaar als een geografische ruimte, en hoewel de politiek en politici veranderen, alles blijft hetzelfde. Het politieke debat dat over onze hoofden wordt gevoerd is maar tijdelijk, de situatie waarin de Palestijnen zich bevinden is permanent. Ik woon in een kamp dat ligt in een gevangen Staat. Een plek die niet kan groeien, alleen in de hoogte.” Ala Albaba, kunstenaar 

Qais Assali – The Parade 1948

Emancipatie

Het essay Politics of Installation van Boris Groys gaat over het idee dat het maken van een installatie een vorm van kunstenaarschap is waarmee je één groot kunstwerk maakt. Voor Susanne is dat een fascinerend idee. “Door te werken met installaties heb ik meer invloed op hoe mijn werk in de wereld komt. Wat niet altijd lukt, soms moet ik de concurrentie aangaan met een curator. Omdat ik het perspectief van een kunstenaar goed begrijp, kon ik dat als curator in deze expositie voorkomen. In dit project kon ik ook mijn droom waarmaken door al mijn lievelings-strijders bij elkaar te brengen. Ook vanuit andere disciplines zoals antropoloog Gloria Wekker, spoken-word artiest Stryder en regisseur Michael Singh. Maar de belangrijkste ontdekking is dat hoe moeilijk en onmogelijk het leek om visums voor de Palestijnse kunstenaars te regelen en fondsen te werven, het toch kan lukken! Net zoals dat het fantastisch is dat jonge kunstenaars uit Nederland en Palestina elkaar kunnen ontmoeten en ideeën kunnen uitwisselen. Ze hebben veel meer gemeen dan ze ooit hadden gedacht.”

WONNE – Tea Set & Just-ICE collage series

Hoewel de meeste kunstenaars bij de expositie HALTE! een verhaal uitdragen van maatschappelijke vrijmaking en persoonlijke ervaringen draagt WONNE een gevoel uit dat tot stand komt vanuit het materiaal, intuïtie en ontmoetingen. “We verbleven in hetzelfde hostel en bouwden overdag het werk op. Zo leerden we elkaar en elkaars werk heel goed kennen, Ik was zeer onder de indruk van de schilderijen van Ala Albala, Vooral één klein doekje dat heel vredig en mooi is, maar tegelijkertijd heel duister. Echt super. Hij inspireert me om weer meer te gaan schilderen. Nog een goede ontmoeting had ik met Alejandro Céron, die meedoet aan de expositie met zijn geweldige Colonial Cocktailbar. We kenden elkaar al eerder, maar we zijn nu ook gekomen tot een samenwerking.  Een performance die we tijdens de finisage gaan doen getiteld A schizo-performance on the cacophony; There are sounds and noices trying to get in our heads. Performance vind ik heel leuk omdat je daarmee de meest directe verbinding met het publiek krijgt. En daarnaast is het ook een van de spannendste dingen om te doen. In principe kan ik met elke techniek of medium werk maken. Als kunstenaar stop je ergens energie in, om het te transformeren naar iets waar je van kunt houden. Of ik klei transformeer naar een theeset, gevonden plaatjes naar een collage, of acties naar een performance, maakt op dat gebied niet veel uit. Transformatie naar liefde is waar het om gaat, en daarom zijn moeilijke en pijnlijke thema’s voor mij extra interessant. Postkolonialisme is niet echt een thema voor mij. Het is een woord dat te rationeel van aard is om er nog iets bij te voelen. Maar ik houd me bijvoorbeeld wel veel bezig met vrijheid, geweld en macht, en dat heeft er natuurlijk mee te maken.” WONNE, kunstenaar 

Marah Zouabi – Ahmad and Deed

De expositie HALTE! geeft inzicht in een parallelle wereld. Een wereld waar wel grenzen bestaan. Waar er geen rekening gehouden wordt met de gevoelens van anderen. Waar racistische opmerkingen zich ongestraft kunnen verspreiden. Het is niet door de harmonie van het tentoonstellingsbeeld dat we deze wereld zien, integendeel het wringt en schuurt, en duwt en trekt en hecht zich ongenadig aan iedere beschouwer vast. Je kan het bewustwording noemen, maar dat impliceert dat er eerder sprake was van een staat van onbewust zijn. Zonder af te dingen op de esthetische kwaliteiten van de individuele werken is HALTE! in het geheel een statement van een nieuwe generatie kunstenaars die in hun open en eerlijke houding netelige kwesties benoemt zonder te wijzen met een vermanende vinger. De geschiedenis is niet meer te veranderen, maar de toekomst ligt nog voor hen open.

Mehmet Polat

Stryder en Gloria Wekker

Performance Alejandro Ceron & WONNE

Performance WONNE & Alejandro Ceron

Ala Albaba – The Camp Series

Graphic design Roxanne Maillet

[1] ‘Geen vluchtelingen maar klemzitters’ Mirjam Vossen, De groene Amsterdammer, 22 augustus 2019.

[2] Suske en Wiske Mami Wata