Lindert Paulussen, in symboliek verbonden

De omgeving van Zundert lokt menig kunstenaar het atelier uit, de herinnering aan Vincent van Gogh is hier alom vertegenwoordigd. Lindert Paulussen heeft zich echter niet tot dergelijke wandelingen laten verleiden. Lindert komt uit deze streken, hij is al bekend met de omgeving. Het is te dicht bij zijn oorsprong en een herhaling van zijn eigen verleden dat hem niet nader tot Vincent kan brengen.

Duistere zijde

Lindert heeft ter voorbereiding van de residentie veel gelezen over Van Gogh, ook veel van zijn brieven. Het gaf hem inzicht welke thema’s voor hem belangrijk zijn om daar het eigen verhaal mee te vertellen. Niet per definitie het verhaal van de schilderkunst, zijn penseelstreek blijft autonoom, maar de onbelichte en ook ongrijpbare duistere kant van Vincent die hij in zijn werk wil aanraken. “Er is nooit een diagnose gesteld over de ziekte van Vincent, er is wel meer bekend over zijn fysieke problemen maar over de wanen waar hij last van had bestaat alleen speculatie achteraf. Er is wel een vermoeden van hoe hij ziek was van zijn tijd in de mijnen, hoe hij zich buitengesloten voelde, daar begon mijn eerste werk mee dat ik hier maakte.”

Dit eerste schilderij, groot van formaat, gaat over de mijnen en toont de mijnwerkers van de Borinage waarmee het allemaal begon. Een donker schilderij waarin hun koppen, groot, grof en getekend door het zware leven, zichtbaar zijn bevat ook een afbeelding van Vincent. “De mijnwerkers zijn een hechte gemeenschap Vincent werd hierin niet opgenomen hoe hij dat ook probeerde, hij was er toen ook maar als lekepriester. Hij maakte daardoor geen deel van deze gemeenschap maar zat er feitelijk aan vastgeplakt. In het schilderij maakt hij er ook geen deel van uit. Hij zit in het werk maar met zijn rug naar iedereen toe.”

Lindert wilde ook de onrust waar Van Gogh mee te maken had, die hij gevoeld moest hebben, terugbrengen in een ander schilderij waar hij een scan van zijn eigen hoofd in verwerkte. Een schilderij dat het meest persoonlijke werk is van deze periode. Hij wilde de ziekte van Van Gogh terugkoppelen aan zijn eigen leven, een parallel trekken met het ziek zijn. De onrust die er in het lichaam huist. “Na de bevlogenheid kwam de wil bij Vincent om te transformeren. Vincent wist wel wat hij niet wilde, maar niet wat hij wel zou willen. En de wanen die bleven. Dit doek refereert hieraan, het gaat niet over de letterlijkheid van het ziek zijn, het hoeft ook helemaal niet letterlijk te zijn.”

De vogels

Van de drie grote schilderijen die Lindert maakte verteld het werk met de Rode Wouw het meest zijn eigen verhaal, het is het nauwst aan hemzelf verwant. “Na de Borinageperiode, toen Vincent het werk hier niet meer aankon, schrijft hij aan zijn broer Theo dat hij zich voelt als een vogel in de rui. Een beeld dat ik gebruikte door de symboliek van de feniks in het werk terug te brengen. Als ultieme tegenstelling in de cyclus van verbranding en oorsprong heb ik de diepvrieskip gebruikt. Tegenwoordig is zo’n plofkip minder dan niets in het vogelbestaan. De vogel in het schilderij is gebaseerd op de Rode Wouw, een koppige vogel die hoort bij die streek en ook bij de mijnwerkers.”

De associatie met vogels en Vincent ligt vrij voor de hand maar bij Lindert speelt ook mee dat dit samenhangt met zijn familietraditie, een obsessie bijna voor vogels die hij in een artistieke context heeft herhaald. Tijdens zijn afstudeerwerk kwamen deze vogels telkens terug maar daarna was hij er klaar mee. De residentie heeft weer een opening geboden om de vogels toe te laten, niet zoals ooit was maar als drager van het verhaal.

Gevecht met de afleiding

De residentie ervoer Lindert als een bokswedstrijd, als zijn strijd tegen tevreden en ontevreden zijn, het knokken voor concentratie. Deze dwong hij aanvankelijk af door veel in de avond te werken, te schilderen. Het ontlopen van de afleiding die dan blijkt meer in het hoofd te zitten dan in de wereld. Deze ervaring vertaalde hij terug naar een serie tekeningen die hij maakte aan de hand van foto’s met hemzelf, uithalend naar de verleidingen, gemaakt met de zelfontspanner.

“In deze tekeningen heb ik mieren en vogels toegevoegd, zij zijn het symbool voor de afleiding tijdens het werken. Vincent zocht ook voor van alles symbolen. De zonnebloem staat voor geloof, de kraai voor de dood, en het nest van een winterkoninkje vergelijkt hij met de kleine, krakkemikkige woningen van de mijnbouwwerkers. De mieren zijn ook symbool voor de mijnbouwers. De gemeenschap, maar ook het onder de grond leven en werken. Door naar mijn eigen symbolen te zoeken kan ik weer elementen terugkoppelen naar het echte leven.”

Het portret

De wanen van Vincent zijn niet alleen maar duister. Zijn grote ideaal voor het stichten van een kunstenaarsgemeenschap, het Gele Huis, was een vorm van altruïsme die voor Lindert ook deel uitmaakte van het zijn van Vincent. Hoe het netwerk waarin hij verkeerde te verbeelden, de vriendschap, de commune kortom het ideaal? Uiteindelijk kwam hij uit bij de entourage van Vincent zoals Eugène Boch, Toulouse Lautrec en Paul Gaugain.
Hoewel het portret niet vanzelfsprekend is in het werk van Lindert was het deze vorm die doorslaggevend was in het vastleggen van de complexiteit van deze periode. Hoe Vincent opkeek naar zijn schilderbroeders die, en daarin staat Lindert dichter bij hen, veel meer zelfvertrouwen hadden in hun schildershand.

“Vincent voerde een eeuwige strijd met zichzelf, het kunstenaarschap, zijn sociale contacten en het tekenen dat voor hem niet vanzelfsprekend was. Het was voor mij een uitdaging om iets te vertellen wat nog niet verteld is. Hij is een publiek figuur, zoveel mensen hebben op hem en zijn werk gereageerd. Bijna alles is al gedaan. Voor mij was deze residentie een hulpmiddel om mijn concentratie weer terug te vinden. Weer bewust te zijn van mijn eigen kunnen. Nieuwe ideeën dienden zich aan en vooral de methode om je werkperiode te baseren op een persoon zou ik willen herhalen. Hoe je je werk en zelfs je ervaring van je eigen leven hieraan kan koppelen.“