Noortje Haegens over de illusionaire natuur

Wie heeft dat vroeger niet gedaan, ronddraaien met je blik naar boven om de hele wereld in één oogopslag te zien, en daarna misselijk neervallen. Als kind denk je dat de wereld om jou heen draait maar dan als een vervreemdende werkelijkheid. Bij binnenkomst van het gastatelier van Noortje Haegens brengt het zien van de film die zij hier gemaakt heeft gelijk deze herinnering . Deze film gaat uiteraard over de natuur, maar dan zoals we deze in ons volwassen leven nooit meer zien. Een weergave die vreemd genoeg soms dreigend en beangstigend is en dan speels en geruststellend poëtisch. Noortje heeft hiervoor de boomtoppen op de Buisse heide gefilmd tijdens de storm, zoals die in deze tijd van het jaar nog wel eens over Nederland razen. Door de camera omhoog gericht te houden op de lucht, en langzaam rond te draaien, trotseert Noortje niet alleen de elementen maar ook de verbeelding. De takken bewegen volgens een eigen dans waarbij de lucht soms grauw indikt, en als je het minst verwacht een glimp van blauw laat zien.

“De bomen maken zich niet druk. Zij staan grondig in het landschap met fractale patronen bieden zij sereniteit. Vanuit de stam vormt zich een evenwichtige kroon, naar boven reikend lijken het armen die zich uitstrekken naar de hemel. De kale kronen gaan in elkaar over en vormen eindeloze structuren. Bomen zijn de stille estheten.”

De maker is alom aanwezig maar niet meer in de letterlijke zin. We volgen haar blik van boven naar opzij. Foto’s van de bomen zijn gevat in transparante bollen. Op de werktafel zijn ze integrerende objecten, waarnemingen zoals Noortje ze noemt, maar hangend aan de muur veranderen ze in mysterieuze werelden gedestilleerd uit opnames van takken en onschuldig landschap. De beweging van de beschouwer vloeit samen met de illusie dat we even de wandelaar zijn die verrast wordt door de schoonheid van het moment.

“Zundert, het land van de boomkwekerijen. Elke keer start ik mijn wandeling vanuit de stekjes van de bezaaide akkergrond die een boomkwekerij rijk is. Het is de bron die ons laat ademen, ons laat aarden, maar heeft ook een opvallende helende werking. Dit heb ik ook tijdens mijn residentie in Zundert ondervonden. De eerste dagen van mijn verblijf lukte het me niet goed om te ontspannen. De drukke periode van de afgelopen tijd is voelbaar aanwezig. Dat uit zich in een bedrukt humeur met een stevige hoofdpijn. De tweede dag stond ik op maar wilde liever weer terug mijn bed in. Toch trek ik mijn wandelschoenen aan en bij elke stap die ik zet, bij elke boom die ik zie, met vogels die voor mij uit vliegen, lijkt mijn hoofd zachter te worden.”

Eén van deze bollen zondert zich af, hier is het niet de abstractie van de natuur, maar het haast magische realistische beeld dat zich manifesteert. Een gedachte die Noortje verder uitwerkt in een tweede film. Hier staat de boom centraal die in haar eerste ‘waarneming’ te zien is. De boom, of eigenlijk twee bomen, want dat feit is pas zichtbaar in de film waar met een boog van 360 graden om de boom heen wordt gedraaid, verandert van stille romanticus tot een monument van het landschap. De markering van een periode, hoeveel bomen zijn er eigenlijk nog in Zundert die Van Gogh hebben gekend?

“Alles in Zundert is min of meer gerelateerd aan Van Gogh, misschien kun je hem nog wel het beste vinden door hem niet te zoeken”.

Noortje start altijd vanuit de wandeling, sommige wandelingen heeft Van Gogh ook gemaakt, zo weten we dankzij de goed gedocumenteerde overlevering, maar vele keren kozen haar voeten een eigen weg. De wandeling als op zichzelf staande handeling. Vaak ging ze in Zundert zonder camera op pad om zich de omgeving eigen te maken en de herinneringen later om te zetten in beeld. Het gaf meer gelegenheid voor reflectie al is het achteraf altijd te weinig. Haar residency in het Van Gogh huis duurde een maand en “had eigenlijk nog veel langer mogen zijn”, aldus Noortje. Het is een momentopname van het artistieke proces dat aaneengeregen wordt door zulke periodes van afzondering. Een werkperiode is voor Noortje een moment van stilstaan, niet stilstand maar het hervinden en hernemen waar ze de vorige keer is gebleven. Een methode om dit waardevolle proces te structuren. Een methodiek waarvoor de basis gelegd is tijdens haar allereerste werkperiode bij ZIN. Zonder opdracht ging ze daar aan de slag en legde zo de basis door bezinning en observatie van de omgeving.

Hoe beschouwen we nu in deze periode, die ook wel Vroeg Antropoceen wordt genoemd, de natuur? Is deze maakbaar en ondergeschikt aan de menselijke handelingen zoals het Antropoceen suggereert, of dominant en onvoorspelbaar. In de werken die Noortje tijdens haar verblijf heeft gemaakt is het opvallend dat zij dit keer zelf niet aanwezig is. In persoon dan, want zij stuurt onze perceptie als een natuurkracht waar we ons niet aan kunnen onttrekken. Noortje weet haarfijn te spelen tussen de twee uitersten waarbij zij als kunstenaar de maakbaarheid van het beeld laat bepalen door de ongepolijste aanwezigheid van de omgeving.

Het filmen in de storm was voor haar een ontdekking waar zij zich kon overgeven aan dat wat er altijd al was maar nog niet in het juiste kader. Het kader dat zij bewust gekozen heeft is, in tegenspraak met de panoramische opvatting van natuur, niet liggend maar staand. Tenslotte is de mens een verticaal wezen dat vooruitdenkt, haaks op de natuurwetten.