Camping Kafka, weg in eigen land

Camping Kafka is geen vakantieoord voor hardcore bureaucraten, het bestaat niet in de werkelijkheid. Wat niet wil zeggen dat het geen realiteit is. Zodra het jaren zestig burgerideaal van huisje, boompje, beestje wordt verwisseld voor een caravan verandert je leven in Nederland voorgoed. Welkom bij Camping Kafka.

Het fysieke voorkomen van Camping Kafka bestaat uit een installatie, opgebouwd met steigerpijpen en spandoeken voorzien van emoticons, een trap die je niet kan bereiken en een glijbaan. Onderdeel van het festival Graphic Matters editie 2017 flankeert het de ingang van het museale pand te Breda met een stellige boodschap dat de inrichting van het dagelijks leven complexer kan zijn dan over het algemeen wordt aangenomen.

Fotografie Mike Harris / Academie voor Beeldvorming

De naam is niet lukraak gekozen, de literaire verwijzing naar ‘Het Proces’ is evident. Het centrale onderdeel van de installatie is dan ook een visualisatie van een doolhof. Dit labyrint leidt de kijker stap voor stap door de bureaucratie van de regelgevingen instanties naar een bestaan op Camping Kafka. Met Fort Oranje vers in het geheugen is de boodschap dat niet iedereen met volle overtuiging voor het bestaan op een camping heeft gekozen moeilijk te missen.

Initiatiefnemer Klaas Burger van de Academie voor Beeldvorming schetst de totstandkoming van de camping en de vicieuze cirkels die ontstaan door een onoverbrugbare afstand tussen probleem en actie. ‘Vanuit de Academie verbinden we ons met een team van makers voor een tijd lang aan een vraagstuk in de samenleving. We zoeken samenwerking met mensen die zich hiertoe verhouden: professionals, onderzoekers of mensen die in hun persoonlijk leven op dit vraagstuk stuiten, en nemen met hen verantwoordelijkheid voor een productie. De afgelopen tijd hebben we dit gedaan vanuit de vraag: Wat gebeurt er op campings? Campings overal in Nederland zijn een vindplaats geworden voor mensen die vastlopen in de maatschappij.’

‘Het probleem zit bijvoorbeeld bij de inschrijving in de Basisregistratie Personen (BRP): als je door omstandigheden geen adres meer hebt, val je buiten de kaders van het systeem. Het leven wordt dan opeens een stuk lastiger. Post van de overheid bereikt je niet meer. Over een verkeersboete hoor je pas als een agent je staande houdt. Dan is de boete ondertussen opgelopen tot een bedrag dat moeilijk ineens is op te hoesten. Het is een scenario dat weinigen voor mogelijk houden, maar dat iedereen kan overkomen na een schuldencrisis of een relatiebreuk. Want waar vind je zo snel een goedkope woning? Een stacaravan is zo gehuurd. Maar op het adres van de camping mag je je niet inschrijven in de BRP. Dan kom je in een neerwaartse spiraal terecht. Geen officieel woonadres betekent simpelweg geen toegang tot je rechten en plichten als burger, met alle gevolgen van dien.’

De installatie is de katalysator in een proces van beeldvorming en bewustwording, om het gesprek te voeren, maar ook om kennisoverdracht te bewerkstelligen. Met het team dat hij om zich heen heeft verzameld is hij langs geweest bij campings om de mensen te ontmoeten, om verhalen op te halen. ‘Er zit veel kennis verborgen in het leven van mensen. Verhalen openen het gesprek en de verbeelding.’

Gedurende het festival zijn er iedere vrijdagmiddag bijeenkomsten waar gesproken wordt met experts en ervaringsdeskundigen die een stukje van het doolhof hebben meegemaakt. Bijvoorbeeld campingeigenaren, arbeidsmigranten of mensen met schulden. Juist omdat de kennisoverdracht belangrijk is. Camping Kafka biedt nieuwe manieren om na te denken over dit maatschappelijke vraagstuk. Tal van organisaties op dit gebied haken in om hun methode aan te scherpen. ‘Professionals verzanden vaak in het overspannen systeem, er is geen ruimte voor een maatschappijvisie. De onafhankelijke makersblik is een manier om een stap terug te doen, te vertragen en reflectie uit te lokken.’

Fotografie Mike Harris / Academie voor Beeldvorming

Juist omdat er zoveel verschillende groepen bij het proces betrokken zijn, is de laagdrempeligheid van het ontwerp een weloverwogen keuze. Begrijpelijkheid staat voorop, iedereen moet het werk kunnen (beeld)lezen. Een aspect dat vormgever Ruben Pater tot een streven heeft gemaakt in zijn werk. Hij wil geen mensen uitsluiten door vormgeving die binnen het bastion van hoger opgeleiden valt, en heeft dit ook weer terugvertaald in de banieren en spandoeken die het verhaal vertellen rondom Camping Kafka.

‘Er bestaan in je telefoon geen emoticons voor dat je je huis wordt uitgezet, voor een alleenstaande moeder of faillissement. De mensen die beslissen welke emoticons in onze telefoons staan zijn voornamelijk witte, mannelijke afgevaardigden van een paar Amerikaanse tech-bedrijven. De emoji’s in onze telefoons dragen logischerwijs vooral hun wereldbeeld uit. Daarom heeft Ruben de ontbrekende emoticons gemaakt: over blut zijn, over schulden en over een politieagent die een overtreding door de vingers ziet. Doordat de eerste indruk net niet is wat je kent uit je telefoon, ontstaat er ruimte voor aarzeling, In die aarzeling groeit ruimte voor nieuwsgierigheid en inlevingsvermogen.’

Camping Kafka zal in samenwerking met GGD West-Brabant en Provincie Noord-Brabant gaan toeren langs plekken waar het campingvraagstuk speelt. Zo ontstaat vanuit het team van betrokkenen een beweging die blinde vlekken in de samenleving zichtbaar maakt. ‘Binnen de Academie voor Beeldvorming zien we kunst als het ideale middel hiervoor.’ Het gaat om aanleidingen te creëren waardoor mensen medeplichtig worden aan een proces van beeldvorming. De vraag dient zich vanzelfsprekend aan wat de status is van Camping Kafka: is het een kunstproject of voert de maatschappelijke meerwaarde de boventoon?

‘Vanuit de Academie zijn we gestopt met het onderscheiden van regulier van werk en kunstwerken. Deze werelden zijn juist niet gescheiden. Geld is een inhoud, net als betrokkenheid en kennis. Dankzij al deze middelden zijn we in staat Camping Kafka te realiseren. Het proces ernaar toe is daarbij even belangrijk als de esthetische kwaliteit van het resultaat. Kernvraag is hoe de ongelijkheid tussen de verschillende vormen van betrokkenheid kan functioneren als publieke kennisbron. Het gaat om zichtbaar maken, signaleren en activeren. We positioneren ons als collectief op het snijvlak van maatschappelijke vragen en artistieke productie en zoeken anderen op om hierin verantwoordelijkheid te delen.’