Technologie in de schilderijen van Ruth de Vos - deel I

Al tien jaar lang is computertechnologie het onderwerp van mijn beeldend werk. Het lijkt misschien op het eerste gezicht niet heel erg voor de hand liggend om schilderijen te maken die over technologie gaan. Daarom neem ik jullie in deze serie artikelen mee in de ontdekkingstocht die ik maakte in mijn werk en probeer ik (ook voor mijzelf) helder te krijgen waarom dit onderwerp zo’n grote aantrekkingskracht op mij uitoefent.

Ik ben geboren in 1981, je kunt stellen dat ik tot de eerste generatie kinderen behoor die opgroeide met computertechnologie. Het geeft mijn generatie een unieke positie: we zijn heel vertrouwd met technologie maar tegelijkertijd weten we ook nog heel goed hoe de wereld eruitzag zonder. Ik herinner me dat wij thuis onze eerste pc kregen waarop we in groene letters commando’s invoerden om spelletjes te kunnen spelen. Een paar jaar later kregen we internet. Het is onvoorstelbaar voor de kinderen van tegenwoordig, maar toen was je nog niet ongelimiteerd online. Je maakte verbinding met internet via de telefoonlijn en zolang iemand online was, kon je niet gebeld worden, wat niet heel handig was in ons zespersoons huishouden. Ik vond die nieuwe technologie allemaal heel interessant, op school kregen les in werken met MS-DOS en ik maakte mijn eerste e-mailadres aan via Hotmail. Maar toen de eerste mensen in mijn omgeving rond gingen lopen met een mobiele telefoon vond ik dat volslagen idioot; want waarom zou je constant bereikbaar willen zijn? Niet lang daarna hadden we er echter allemaal eentje, en inmiddels weten we niet beter dan dat iedereen altijd bereikbaar is en is het zelfs een luxe geworden om je telefoon uit te kunnen zetten.

‘Moederbord’, 2010, olieverf op doek [75x90cm]

Na mijn studie aan de kunstacademie, waar ik het werken met olieverf ontdekte, wilde ik mij verder verdiepen in de schilderkunst en koos ervoor om kunstgeschiedenis te gaan studeren. Tijdens deze vier jaar studie schilderde ik niet maar las ik veel en schreef verschillende papers over schilderkunst. Ik was bezig met schrijven aan een van deze stukken toen mijn pc, een oud beestje dat ik had gekregen, zo traag werd dat er niet meer mee te werken viel. Een bevriende computerexpert kwam bij mij thuis langs om het probleem te verhelpen. Hij schroefde mijn computer open en wat ik toen zag was een complete wereld van printplaatjes, chips en processoren. Ik stelde me voor dat deze printplaten plattegronden van een stad waren met alle verschillende onderdelen als kleine gebouwtjes en de verbindingen als straten. Ik wist gelijk dat ik hier iets mee wilde doen. Ik bekeek allerlei soorten moederborden, geluidskaarten en videokaarten en vanaf die tijd begon ik me ook te verdiepen in de ontstaansgeschiedenis van de computer. Het openen van de pc-kast onthulde een nieuwe wereld. En deze wereld werd het onderwerp van de eerste serie schilderijen die ik weer maakte, zes jaar na mijn afstuderen aan de academie.

‘Cables I’, 2011, olieverf op doek [20x20cm]

‘Cables II’, 2011, olieverf op doek [20x20cm]

‘Cables III’ 2011. olieverf op doek [20x20cm]

Technologie verandert onze kijk op de wereld. Niet alleen is de wereld kleiner geworden maar ook het aantal afbeeldingen dat een moderne mens aan zich voorbij ziet trekken op een dag is in een paar decennia explosief toegenomen. Op dit moment is het venster op de werkelijkheid voor veel mensen een klein zwart scherm. Wat doet dat met ons? Daar ben ik benieuwd naar.

Het woord technologie is afkomstig uit het Grieks en een samentrekking van de woorden vakmanschap en theorie of systematische kennis. Johann Beckmann, filosoof, wetenschapshistoricus en hoogleraar economie aan de universiteit van Göttingen, was de eerste die het begrip technologie gebruikte in 1772. In zijn boek ‘Beitrage zur Geschichte der Erfindungen’ legde hij een verband tussen uitvindingen en machines in de verschillende vakgebieden van landbouw, handel en industrie.* Technologie is het gebruik van wetenschappelijke kennis en kunde om iets te bereiken.

In deze ruime definitie is de mens al van oudsher bezig met het ontwikkelen van technologie en zou ook olieverfschilderkunst als een technologie beschouwd kunnen worden. Het mengen van pigmenten met olie en daarmee een plat vlak beschilderen wordt al eeuwenlang gedaan. In de westerse schilderkunst kent het werken met olieverf, in de 15^e eeuw geperfectioneerd door Jan van Eyck, een lange traditie.

‘Cyborgs’ 2014, olieverf op doek [50x50cm]

Het contrast tussen de techniek van olieverfschilderkunst die al eeuwenoud is en nieuwe technologie vind ik spannend en speelt een grote rol in mijn werk. Het schilderij is in veel opzichten een tegenpool van nieuwe technologie. In de computertechnologie verandert alles razendsnel, producten die gisteren werden ontwikkeld zijn over een half jaar weer verouderd. Het schilderij wordt al eeuwenlang op dezelfde manier gemaakt, het enige wat je nodig hebt is een paneel of doek en een pigment met een bindmiddel. En een oud schilderij kan nog even relevant zijn voor de kijker als het een paar eeuwen geleden was, hoewel waarschijnlijk op een andere manier, omdat er met andere ogen naar gekeken wordt. Computertechnologie draait om snelheid, mijn schilderkunst gaat over langzaam: laag over laag wordt een schilderij opgebouwd, terwijl het tussendoor telkens minimaal een week droogtijd nodig heeft. Verf tegenover pixels, fysiek tegenover virtueel, uniek versus deelbaar.

Een schilderij vraagt een ander soort aandacht dan een foto op je beeldscherm. De enorme hoeveelheid afbeeldingen die gedurende de dag aan je voorbijtrekken zorgen ervoor dat het beeld inwisselbaar wordt, aan waarde verliest. Het bekijken van een schilderij kan niet op een beeldscherm, het heeft een context waarin je het bekijkt, bijvoorbeeld het museum, een galerie, of thuis. Je wordt met de hand van de maker geconfronteerd, je kunt de penseelstreek volgen over het doek. Het schilderij zorgt voor een andere manier van kijken en daarin is haar relevantie te vinden. Ik denk dat de traagheid van het kijken, waardoor het schilderij los komt te staan van de stroom aan afbeeldingen die we tot ons nemen, het schilderij zelfs bij uitstek een medium maakt om het over hedendaagse onderwerpen te hebben.

Eén van die hedendaagse onderwerpen waar ik mij mee bezig heb gehouden in mijn werk is de onmisbaarheid van technologie in onze maatschappij. We zijn er inmiddels voor enorm veel processen afhankelijk van en hebben daarmee technologie een steeds grotere macht over ons leven gegeven. In het volgende artikel van deze serie laat ik zien hoe dit onderwerp zijn weg heeft gevonden in mijn schilderijen.

*Kevin Kelly, De wil van technologie, 2011, Maven Publishing