Een onbeschreven blad – in gesprek over vaderschap in de kunst

Vrouwenmantel Art Research Group is door Witte Rook uitgenodigd om een serie artikelen met het thema the maternal in art te schrijven. Wij hebben vanuit Vrouwenmantel ervoor gekozen om ouders in de kunst een stem te geven via deze artikelen, maar ook mensen die (nog) geen kinderen hebben de gelegenheid te bieden om hun verhouding tot dit onderwerp met de buitenwereld te kunnen delen.

Voor het artikel ‘Een onbeschreven blad – in gesprek over vaderschap in de kunst’ is Kija Benford in gesprek gegaan met beeldende kunstenaars Bas van den Hurk, Rune Peitersen en Daniël van der Giesen over de stigma’s in de kunstwereld rondom het onderwerp vaderschap, de rol die de vader binnen het gezin kan aannemen en het combineren van een kunstpraktijk en de zorg voor een kind.

17 september, 2021

Kija:

De reden dat ik graag met jullie in gesprek wilde gaan is omdat ik nog weinig verhalen ben tegengekomen van vaders die werkzaam zijn in de kunst, en omdat mannen zich zelden bij Vrouwenmantel Art Research Group aansluiten om het gesprek rondom ouderschap in de kunst aan te gaan. Ik vraag mij af waarom the maternal in art voor vrouwen als een toegankelijk onderwerp voelt maar niet zo zeer voor mannen. Ik ben daarom benieuwd naar jullie ervaringen en gedachtes over het vaderschap en hoe jullie je verhouden tot dit onderwerp.

Rune:

Ik heb twee vragen, die misschien wel te groot zijn, maar ik vraag mij af of het probleem dat jij schetst alleen een probleem in de kunstwereld is. Ik denk het niet. Ik vraag me daarnaast af of het misschien ook een Nederlandse problematiek is, het is in mijn beleving toch wel anders in Nederland dan in bijvoorbeeld Denemarken waar mijn vrouw en ik vandaan komen.
Toen onze dochter werd geboren werkte ik drie dagen in de week in een schildersbenodigdheden winkel, ik had toen net mijn eerste subsidie gekregen. Wat voor mijn vrouw en mij heel helder was, was dat ik waarschijnlijk nooit de broodwinner zou worden en dat was voor ons geen probleem. Ik kan met gerust hart zeggen dat ik absoluut niet vijftig procent bijdraag aan ons huishouden qua inkomen, maar dat heeft wel betekend dat mijn vrouw vaak lange dagen heeft gedraaid en ik in sommige periodes meer voor onze dochter heb gezorgd. Zeker ook toen we naar België verhuisden. Mijn vrouw verhuisde eerst en mijn dochter en ik bleven thuis in Amsterdam, dat was een hele spannende, intensieve, leuke en verrijkende periode maar het is natuurlijk wel zo dat er dan ook dingen zijn die je niet kunt doen. Je maakt afwegingen naar welke openingen en tentoonstellingen je gaat en wanneer je tijd inplant om in je atelier te werken. Ik heb dat nooit als een probleem ervaren omdat het wonder van het kind zo groot was en omdat wij dat ons konden veroorloven; het ging economisch oké. Ik heb het ouderschap altijd als een verrijking van het avontuur dat kunstenaarschap en leven is gezien. Het was altijd leuk om mijn dochter mee te nemen naar openingen, dan sta je daar met je werk en dan word je belangrijk op een andere manier.

Bas:

Tijd krijgt echt een andere dimensie vanaf de geboorte van een kind, maar daar staat tegenover dat het een dimensie is die je met niets anders in het leven kunt vergelijken. Je voelt deze dimensie in alle pracht en verantwoordelijkheid die daar bij horen. Mijn vrouw en ik hebben het de eerste jaren soms ook zwaar gehad, want je hebt ook ambities en het ouderschap kost veel tijd en energie. Het was een balans zoeken tussen de schoonheid ervan en de energie die erin ging zitten.
Mijn vrouw en ik zijn opgegroeid in de jaren ‘80, dat kun je een beetje onder de derde feministische golf scharen. Mijn vrouw is geen kunstenaar, zij heeft de academie Mens en Arbeid gedaan. Zij heeft onder andere in een vrouwenopvanghuis gewerkt en zij was bekend met de problematiek die wij hier nu bespreken, dus voor haar was het vanaf het begin af aan duidelijk dat wij de taken fifty-fifty zouden verdelen, zoals de verzorging van de kinderen en het zorgen voor inkomsten. Natuurlijk verdient de één ietsje meer als de ander maar bij ons is dat redelijk marginaal, wij verdelen dat sindsdien onder elkaar. Vooral de eerste jaren toen de kinderen klein waren was het soms wel een struggle. Die eerste jaren hebben kinderen echt 24 uur per dag zorg nodig. Toen mijn vrouw zwanger werd van de eerste was ik nachtdiensten aan het draaien in een plasticfabriek. Ik had toen nog geen baan op de academie en ik moest zorgen voor de helft van het inkomen, dat betekende voor mij dat ik op mijn 33ste ploegendiensten in een fabriek stond te draaien. Ik moet wel zeggen dat wij allebei ouders hadden die ook een dag in de week voor de kinderen zorgden, de opa’s en oma’s vonden dat leuk en die deden dat ook graag.

Daniël:

Op dit moment heb ik niet perse een kinderwens, ik sta er wel voor open in de toekomst. Het voornaamste in mijn keuze is financiële zekerheid, ik wil er voorbereid voor kiezen om wel of geen kinderen te nemen omdat ik vanuit de kunstsector weinig financiële zekerheid kan bieden, wat ik toch wel heel erg belangrijk vind als ik met iemand een kind op aarde zet. 

Rune:

Ik werkte naast mijn praktijk in een schilderswinkel, ik haalde geen zekerheid uit de kunstwereld, die kwam pas later. Nu heb ik een vaste baan bij het St. Joost en heb ik hier en daar wat inkomen. Het klinkt bijna als een vaderlijk advies maar daar zou ik het niet van laten afhangen. Je groeit in je rol als vader en dan verzin je wel iets want het ouderschap wordt zo belangrijk. 

Daniël:

Ik denk dat op het moment wanneer ouderschap mij overkomt ik ook de noodzaak ervan inzie. Het klinkt heel praktisch en misschien een beetje te rationeel maar ik vraag me af in hoeverre ik ga moeten inleveren in mijn kunstpraktijk.
Ik merkt dat ik het moeilijk vind om mij te verhouden tot het begrip vaderschap in de kunst, omdat ik het als ouderschap zie. Ik vraag mezelf af of er iets is dat vaderschap heel specifiek tot vaderschap maakt tegenover moederschap, mijn vraag aan Rune en Bas is of jullie het vaderschap als fenomeen anders ervaren dan dat je moederschap om je heen ziet of dat het zich onderscheidt vanuit het ouderschap. 

Bas:

Ik hoor en merk nog best vaak dat de vragen rondom kinderen meer bij de vrouw of moeder een rol spelen als bij de vader. Twee jaar geleden maakten we met acht mannen een theaterstuk over de vrouw, we gingen ons toen ook deze vragen stellen. We zaten daar met jonge progressieve mensen die allemaal in de vierde feministische golf zijn opgegroeid. In het gesprek kwam naar voren dat iedereen toch dacht aan een meer traditionele verhouding tussen de man en vrouw; de man gaat het geld verdienen en de vrouw neemt de zorgtaken op zich. Ik was daar best door geshockeerd, ik had dat niet verwacht, ik had verwacht dat mensen zouden zeggen: “Ik kan als vader zorgtaken op mij nemen” of dat mensen zouden zeggen: “Nee, we gaan echt voor een gelijke verdeling”. Er waren best traditionele ideeën over. 

Rune:

Deze houding is de patriarchale structuur die in onze samenleving is verweven. In Denemarken is dit toch anders, hier heb je bijvoorbeeld een jaar lang zwangerschapsverlof, voor zowel mannen als vrouwen. Mijn vrouw en ik wilde onze dochter vijf dagen in de week naar de crèche brengen, niks mis mee, maar dat was toch een stigma in Amsterdam, want je kind meer dan drie dagen in de week naar de crèche brengen is toch wel zonde en triest, dan moet de vrouw maar thuis blijven. Het feit is dat er als moeder niet van je verwacht wordt dat je voltijd te werkt en wél dat je als moeder kunt zeggen: “Nu even niet, nu neem ik een paar jaar voor mijn kinderen.”. Dat vonden wij ook wel fijn maar het moet wel een keuze zijn, en hoe langer het duurde hoe minder het als een keuze voelde maar meer als een verwachting.

Daniël:

Ik merkte Rune, toen jij vertelde dat jij meer zorgtaken op je nam dan jouw vrouw, ik toch blijkbaar een verwachting naar mezelf heb dat ik de rol van broodwinner op mij hoor te nemen of dat er toch schaamte in zit naar zo’n relatie of familieverhouding toe als ik dat niet zou kunnen bieden.

Rune:

Die schaamte moet je gewoon omarmen en zeggen: “Fuck it, ik ben progressief, mijn vrouw verdient het geld.”

Bas:

Ik denk dat het heel belangrijk is dat je daarover in gesprek gaat met je partner. Misschien heb je dat diepe gevoel van binnen, maar hoe ga je daar samen met je partner mee om? Via een gesprek kun je misschien tot een goede balans komen. Je moet je minder gelegen laten liggen aan hoe maatschappelijke rollen bepaald zijn en de focus leggen op hoe jullie het samen willen. Het is goed om dat gevoel bij jezelf te herkennen en te benoemen en dan te kijken wat je ermee kunt doen.

Daniël:

Als ik denk aan een kinderwens en aan het ouderschap dan zie ik vooral heel veel blokkades qua financiën of tijd. 

Bas:

Wat jaren geleden had ik een aantal residenties in Amerika. Ik heb iedere keer mijn vrouw en kinderen over laten komen, we hebben super mooie reizen kunnen maken met z’n vieren en dat waren ook gevolgen van het vaderschap, in dit geval in de kunst, dat ik op die plekken kon zijn en dat we daar rond konden reizen en dat was waanzinnig mooi. Er zitten zware kanten aan verantwoordelijkheden maar door het kunstenaarschap komen ook heel vaak mooie onverwachte dingen op je pad. Zo’n leven in de kunst verloopt toch iets anders als dan je een vaste baan hebt, er zit iets meer beweging in en het kan voor kinderen ongelooflijk leuk zijn om onderdeel van dat avontuur te zijn. 

Rune:

Daar sluit ik mij bij aan. Er komt zoveel op je pad in het leven en je hebt het toch niet allemaal in de hand, er kan zo maar iets anders gebeuren waardoor je carrière of je kunstenaarschap toch een andere wending krijgt, maar het ouderschap is in ieder geval iets wat toch voor een soort verrijking kan zorgen en ook een herijking van wie je bent als mens. Als ik ons beiden nu zo hoor vertellen klinkt het eigenlijk alsof het heel goed en fijn is geweest maar we zijn ook allebei in die gelukkige situatie dat wij nog steeds een partner hebben. Ik kan me goed voorstellen, zonder mij helemaal in te kunnen leven in de situatie, dat het echt een ander verhaal is als je alleenstaand bent. 

Kija:

Ik zou graag nog een laatste vraag willen stellen. Hoe denken jullie dat het gesprek rondom the maternal in art niet alleen voor vrouwen toegankelijk kan voelen maar ook voor mannen? Hoe denken jullie dat die verandering bewerkstelligd kan worden?

Daniël:

In mijn omgeving zijn mannen erg weinig bezig met hun eigen lichaam. Laat staan vruchtbaarheid of met het idee dat ze daar ooit iets mee gaan doen. Ik heb het weleens met hen over een kinderwens gehad, ze zeggen wel dat ze een kinderwens hebben, dat gebeurt wel een keertje maar er ontstaat geen discussie. 

Bas: 

Volgens mij is het ongelooflijk goed dat je dit gesprek hebt geïnitieerd Kija, en dat het tekstueel gedeeld gaat worden, ik denk dat dat een eerste stap is. Vaderschap is tot nu toe een bijna onbeschreven blad in de kunstwereld.