Zelf denken en blijven leren, Ralf Kokke

Ralf Kokke is naar Zundert gekomen met een grote fascinatie voor Vincent van Gogh. Hij weet niet genoeg van hem. Hij weet dat nog steeds niet, maar wel wat ze gemeen hebben zoals aandacht voor de gewone mensen. Hoe deze mensen hun gewone dagelijkse arbeid verrichten en daarmee een plaats verdienen op het schilderdoek. Weliswaar anoniem, maar wel de mens in hun eigen werkelijkheid en de eigen kaders.

Werk om te leven

Ralf heeft gestudeerd aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen om daar echt te leren schilderen. Hij kon in Nederland geen academie vinden die het ambacht leerde, het schoolse schilderen onder toeziend oog van de meester. Het beviel hem, maar het was nog beter om het veilige vangnet te verlaten en de leerschool van de werkelijke wereld te betreden.

“Je moet blijven leren, na de academie heb ik veel meer geleerd dan daar. Over het materiaal, over alles eigenlijk. Je moet streven naar onafhankelijkheid als kunstenaar en als mens. Zorgen dat je inkomen hebt, dat hoeft niets met de kunst te maken te hebben en misschien toch juist weer wel. Ik heb een bijbaan voor vierentwintig uur in de week. Dat doe ik niet alleen voor het geld, dat is ook levenservaring. Ik werk in de logistiek van een ziekenhuis en kom daar geen kunstenaars tegen, maar leer veel van de mensen daar. Ik kan het iedere startende kunstenaar aanbevelen. De schrijver George Orwell hoefde niet in de mijnen te werken, hij was van goede komaf, maar hij deed het wel. Vincent deed dat ook en dit voedt mij enorm. Ik kom zelf uit Rotterdam Zuid, een havenarbeidersfamilie. Het zwaarste van de ploegendienst is het wakker blijven, je ritme raakt verstoord, je gezondheid en daarmee je uitzicht op een lang en gelukkig leven. Ik ben me er dan ook van bewust dat er een gat valt tussen de samenleving en de kunst. Ik voel dat ook en al wil ik daar zelf geen verbinder in zijn, baseer ik mijn werk wel op mijn directe omgeving.”

Kunst en het leven

Iedere dag maakt Ralf een tekening, en uit deze tekeningen maakt hij een selectie. Dat kan ook om een deel van de tekening gaan die hij opnieuw tekent op een A4 waaruit hij opnieuw een selectie maakt om te gaan schilderen. Iedere week maakt hij een schilderij, gemiddeld vijftig per jaar. De vele selectieprocedures zorgen dat alles uiteindelijk bij elkaar past zoals thema, kleur en komt hij er steeds meer achter wat er toe doet.

“Als kunstenaar probeer je een beschrijving te maken van je eigen directe omgeving, bij mij is dat door het schilderen. De kunsthistorie heeft dan ook mijn interesse, als referentie, maar ook inspiratie. Ik vraag me altijd af in welke tijd de kunstenaar leefde. Wat speelde er toen dat je terug kan zien in het werk. Vermeer en zijn tijdgenoten bijvoorbeeld beelden mensen af waarvan we de naam niet kennen en die niet omwille van een historische reden op het doek terecht komen. Eigenlijk best revolutionair want in Italië had je ook wel zo’n stroming waar ze anonieme modellen gebruikten, maar dat was om morele situaties te illustreren. Die agenda had Vermeer volgens mij niet, zijn figuren zijn gewone mensen en dat is schitterend. Er zit zoveel van het Nederlandse gedachtengoed in die werken, het besef dat we allemaal van ontplooiing beter kunnen worden. Nederland trok niet voor niets veel andersdenkenden met de Gouden eeuw tot gevolg. Maar we hebben ook een koloniaal verleden, daar moeten we ons ook van bewust zijn. Je kunt beeldende kunst dan ook niet buiten de geschiedenis plaatsen. Het werk zelf laat je ook anders naar je cultuur kijken. De schilderijen van Vermeer zijn klein van formaat, die van Rembrandt zijn groot. Wat betekent het formaat dan? Klein is intiem en trekt je aan, maar groot moet je op afstand zien, daar gaat het om trots. Ik kijk altijd naar verschillende dingen als ik door een kunstenaar wordt gegrepen, dat soort details wil ik weten. Maar ook heel gevoelsmatig luisteren naar mezelf waarom ik dat wil ontrafelen.“

Kaders van het leven

Het belang om meer over het werk en de kunstenaar te weten ondervindt Ralf ook bij zijn eigen schilderijen. Met een kritische beschouwer gaat hij graag het gesprek aan en al maakt hij zelden mee dat iemand van standpunt veranderd vindt hij dat hij degene een gesprek is verschuldigd. Het gaat hem niet om het overbrengen van een boodschap, een eerlijk verhaal mag niet besmet raken door propaganda.

“Ideologie kan goed bedoeld zijn, maar de uitkomsten kunnen enorm bloederig aflopen omdat mensen niet zelf nadenken. Ik denk ook dat er een bepaalde vorm van kwaad in ons zit. We doen vaak ook dingen die slecht voor anderen zijn, of voor onszelf, zoals zwichten voor de verleiding van lust en verslaving. Toch geloof ik niet in politiek geëngageerde kunst, ik kan daar niet heel veel mee, te maakbaar. Ik kijk liever naar mijn directe omgeving. Ik zie dat mensen, arm of rijk, vast zitten in hun sociale circuit. Ze zijn wel comfortabel in hun leven, content met hun werkweek. Tegelijkertijd zijn ze bezig met ontsnappen omdat ze het beter willen hebben, maar ze durven niet omdat angst te diep geworteld zit. Ik ken die angst, ik ken heel veel angsten waar ik controle over probeer te krijgen. Ik was zestien jaar toen ik in Rotterdam woonde. Ik was geen Feynenoordfan, ik paste gewoon niet in dat plaatje en wilde een andere levensstijl en heb daar, al was dat niet makkelijk, naar gehandeld. Je moet jezelf niet te afhankelijk maken van het circuit wat je overkomt. Niet bang zijn voor de angst zelf, om daaruit te stappen. Zelfstandigheid is voor alle mensen cruciaal, maar vooral voor kunstenaars. Zo zie ik bijvoorbeeld in het werk van Permeke, figuren die vast lijken te zitten in de kaders van het schilderij, de kaders van die wereld. Ik herken dat in mijn eigen werk en laat dat toe. Je bent niet altijd een individu ondanks zelfstandigheid, soms ben je een individu in een groep.”

Leven naar Vincent

De maand lang werken was geen maand van rust. Behalve deelname aan ART Rotterdam heeft Ralf ook aan een nieuw werk voor een expositie gewerkt bij Galerie Sofie Van de Velden in Antwerpen. En dan is er ook nog de organisatie van Showhouse JayJay, een nomadisch initiatief van tentoonstellingen waar gerenommeerde kunstenaars samen exposeren met recent afgestudeerden.

“Jonge kunstenaars zijn vaak gefixeerd op netwerk, ze willen graag in de kunstwereld terecht komen maar weten niet waarom. Wat is de meerwaarde? Het leidt ze af van de  focus op hun werkproces! Ik heb nu een maand om alleen aan mijn werk als kunstenaar te besteden, maar ik kan me niet dagelijks in het atelier opsluiten. Ritme heb ik nodig en daarmee heb wel mijn weerbaarheid vergroot, door mezelf te pushen want mails en aanvragen moet je ook kunnen doen. Deze maand heb ik constant geschakeld want soms kun je niet denken en moet je doorgaan, het moet ook af. Toch heb ik geen enkel moment stress gehad.

Ik heb hier net als Vincent in serie gewerkt. Na een gesprek met Ron* heb ik gekozen voor het werk De Spitter en heb dat als uitgangspunt genomen. De eerste concrete versie is nog herleidbaar naar het origineel zoals de houding en de fysiekaliteit – is dat eigenlijk wel een woord? Voor mij is het onnatuurlijk om in een serie te werken, saai, maar ik ben toch doorgegaan. De tweede moest ik forceren, maar de derde was wel oké, van de vierde weet ik het niet. Het is trial and error. Gevoelsmatig klopte de ene wel en de andere niet. En dan moet je doorgaan, alleen je eigen werken als uitgangspunt nemen, dingen gingen veranderen zoals de achtergrond. Heel archetypisch om dat zo aan te pakken. Wat trok Vincent aan? Waarom is dat archetypisch? Dan pak ik altijd de bijbel, daar zit zoveel kennis in verborgen. De boze landwerker doet me denken aan Kaïn en Abel. Kaïn is landwerker en Abel herder. In die tijd was herder zijn gevaarlijker dus zij kregen meer respect. Toen zij hun offers aan God brachten – offer is letterlijk, maar kun je ook symbolisch zien in de zin van jezelf opofferen – kreeg Abel de zegen van God voor zijn lam. Dat verbitterde Kaïn die in weer en wind werkte voor zijn offer dat niet werd gewaardeerd. God ergerde zich, vond dat Kaïn zichzelf moest veranderen. Dus als ik zeg archetypisch is dat omdat dit verhaal zo van toepassing is op de maatschappij nu.

Het belang van het werken in serie is een geweldige ontdekking. Dat ga ik vaker doen. Ik weet nog niet wat er precies mooi aan is. Ik denk dat het fijn is minder vrijblijvend te onderzoeken, en daarnaast is het goed om te weten dat ik meerdere projecten tegelijkertijd kan doen. Maar na deze fantastische maand mis ik wel mijn bijbaan en de mensen. Een jaar lang hier zou me opslokken, het kunstwereldje. Voor mij is het belangrijk om dat te blijven afwisselen, en me te omringen met de mensen van wie ik hou.”

* Ron Dirven is directeur van Vincent van GoghHuis Zundert.