Alles is observatie, Arja Hop en Peter Svenson

Het kunstenaarsduo Arja Hop en Peter Svenson extraheren verborgen kleuren uit de ons omringende natuur. Hun repetitieve handelingen leiden tot een gedegen procesmatige analyse van het kleurenspectrum van de bomen, Zundert’s meest getrouwe getuigen van de aanwezigheid van de familie Van Gogh. Sommige van hen staan al eeuwenlang naast de kosterswoning en bekennen hun eigen kleuren in de heldere fotografische weergaven waarin Peter en Arja hun onderzoek vertalen.

Learning Curve
In de keuken van de kosterwoning naast het atelier ontmoet ik Arja en Peter. Het ene mailtje dat Arja nog even wil versturen wordt talloze malen onderbroken omdat we met het gesprek gelijk in hun onderzoek duiken waar zij al jaren consequent aan werken volgens een eigen ontwikkelde methode. Ze vertellen hoe ze kleuren niet alleen extraheren, maar ook van betekenis voorzien.

“We noemen ons onderzoek een learning curve waarbij we constant dingen aan het leren zijn over planten, maar ook over communicatie. Vanuit een socratisch idee komen we tot een samensmelting van ons handelen en onze houding ten aanzien van de wereld. Echter voor de wetenschap is het ontbreken van hiërarchie vaak complex. Zo zocht een natuurkundige met ons contact, maar omdat we zijn gretigheid en enthousiasme niet direct konden plaatsen hielden we het in eerste instantie af. Hij bleef aandringen ons te spreken, nieuwsgierig naar het verschil tussen zijn en onze resultaten. Het bijzondere waar we achter kwamen, is dat de afwijking terug bleek te voeren naar de uitgangspositie. Als kunstenaar kun je nu eenmaal heel andere keuzes maken dan als wetenschapper.”

“Bij onze methode destilleren we de kleuren uit plantaardig materiaal dat we koken zoals bladeren, bloemen of bolster. Dat klinkt eenvoudig, maar in dit stadium heb je altijd te maken met oxidatie, een reactie tussen zuurstof en moleculaire verbindingen waardoor  de kleur kan veranderen. Op deze wijze onttrekken we de kleurstof, die we vervolgens vastleggen op zwart-wit fotografische vlakfilm waarvan de laag zilverhalide is verwijderd. Deze transparante film dompelen we meerdere malen in de plantaardige kleurstof, altijd een vaststaand aantal, om een hoge concentratie kleurstof op de film te bereiken. Hiervan maken we een fotografisch negatief waarvan we vervolgens een uitvergrote fotografische afdruk maken. De verzadiging van kleur in flora heeft een specifieke respons op het licht dat we zo visueel weergeven, Dat maakt het afdrukken complex. Er moet veel gecorrigeerd worden om de kleur die de film registreert in een afdruk gelijk te krijgen aan de waargenomen kleur van de plantenstof.“

Zonnewende
Van de koelkast vol met potten gewonnen kleurstof gaan we naar het atelier ernaast dat voor de gelegenheid voorzien is van een minidoka in het toilet. Slechts enkele seconden de deur openen is voldoende voor de juiste belichting van de zwart-wit opnamen die zijn gemaakt van de bomen die hun sappen hebben afgestaan voor de kleuranalyse. Het ritme van het dorp lijkt samen te vallen met die van de residency, echter als de kerkklokken luiden schrikt Peter op.

“Sorry, ik moet op de tijd letten, iedere dag maak ik om 12.00 uur een foto, daar vertellen we later over. Voor ons is de fotografie uitsluitend analoog, omdat het direct verbinding heeft met natuurlijke processen. We gebruiken de digitale fotografie alleen als check vooraf zoals men vroeger met polaroids deed wat tegenwoordig heel moeilijk te verkrijgen is. Een bijkomstigheid bij deze manier van werken is dat je niet letterlijk ziet wat je doet, het is een berekening vooraf ten aanzien van licht en tijd. Daar ligt wel een basisstructuur aan ten grondslag, of meer een reeks handelingen waarbij iedere afwijking iets kan veranderen aan het eindresultaat. Omdat temperatuur chemische processen kan beïnvloeden is dit ook een belangrijk element om rekening mee te houden. Het zijn processen waarin de werkelijkheid gezien vanuit natuurkundige aspecten wordt uitgelicht. Daarin maken we keuzes, ook al laten we ook veel ruimte open waarin dingen gewoon kunnen gebeuren. Het zijn vooral praktische keuzes, gedreven door intuïtie analyseren we vervolgens de technische aanpak om een resultaat te bereiken. We werken vanuit observaties en niet vanuit fantasie.”

“Een keuze die we hier hebben gemaakt is om dichtbij de directe omgeving rondom het Van Gogh kerkje te blijven en geen bloemen of planten, maar juist de bomen te gebruiken voor de kleurstoffen. Enkele van deze bomen gaan zelfs terug naar de tijd van Vincent en zijn een constante factor in hun relatie met de plaats. Wij hebben een bijzonder fascinatie voor bomen; ‘Trees as safeguards of humankind’.  Bomen zijn volledig op het licht geörienteerd. Zo veranderd de sapstroom na de zonnewende. Je zou kunnen zeggen dat er sprake is van een zomer- en wintersapstroom. Het is dan ook niet makkelijk om exact te zijn, ook een boom heeft een bioritme. Het maakt wel degelijk verschil in kleur op welk moment we het sap onttrekken en dat willen we ook aantonen. De kleuren zijn evident, waar en eerlijk. Wat de kleuren te zeggen hebben weten we niet exact, daar verbinden we geen theoretische conclusie aan. Wel kunnen we aantonen dat er verschillen zijn in plantaardige kleurstof, en dat er verschillende omstandigheden zijn waar de bomen mee te maken hebben. In latere projecten willen we dit nader onderzoeken en kijken of we met behulp van specialisten op dit gebied verbindingen kunnen leggen tussen deze verschillen. ”

Collaboration
Van het heden kijken we terug naar het verleden in de vorm van hun toevallige ontmoeting jaren geleden die resulteerde in een langdurige samenwerking. Waarna ze leven en werk delen en zo ieder hun eigen ervaringen en kwaliteiten optimaal weten te benutten. Peter beschrijft zichzelf meer als iemand die graag fotografische problemen oplost en Arja juist weer als heel goed in het vergaren van informatie.

“Objectiviteit is heel belangrijk om als duo te werken. Het is van jou, maar ook niet en dat geeft een enorme vrijheid. Toch denken we wel vaak aan elkaar bij het werken, hoe de ander het zou aanpakken. Initieel starten we ook los van elkaar en nemen onze eigen rol, De ene keer ben ik meer feitelijk en Peter meer bezig met de technische interpretatie, maar dit kan ook net zo goed andersom zijn. Dat haalt je uit je comfortzone, maar het komt altijd weer samen, ook doordat we veel discussiëren en reflecteren tijdens het werken. Het verhaal, dat is belangrijker dan onszelf. Je doet de dingen omdat je ze wil doen, in die zin vinden wij purisme een aanname die te wantrouwen is.”

“Als mens hebben we veel nodig, terwijl de planten bijna niets nodig hebben. Vooral ons hebben ze niet nodig. Ze leven ook niet binnen hiërachische structuren zoals de mens die creëert. Ze gaan overal groeien, zelfs waar het niet lijkt te kunnen. Zo ontstonden er tijdens de lockdown veel groeimogelijkheden die er anders niet zijn door onderhoudswerkzaamheden, groendiensten of verkeer. Wij zijn deze nieuwe vormen van begroeiing direct gaan opzoeken omdat deze van tijdelijke aard zijn. In ons Residue Amsterdam project, wat we in 2015 zijn gestart, ontdekten we tal van kleine biotoopjes, bomen zoals vijg (Ficus carica), iep (Ulmus) en berk (Betula) komen op in de kademuren, tegen een muur van de Oude Kerk groeit zelfs een vlier (Sambucus nigra).
Het menselijk ingrijpen gaat veel dieper dan je denkt en is evident voor de reactie van de natuur. In de Botlek bijvoorbeeld is het gebied vervuild, de luchtkwaliteit is slecht en het stinkt. In onze zoektocht naar Ridderzuring (Rumex obtusifolius) was hier maar één miezerig plantje te vinden dat een donkere kleurstof en een merkwaardige geur afgaf. In Flevoland geeft dezelfde plantsoort een veel lichtere tint kleurstof en in Amsterdam zijn de kleuren tamelijk helder. De vraag is of het de luchtvervuiling, de bodemvervuiling of de bodemsoort, is die ervoor zorgt dat dezelfde plantensoort zo’n uiteenlopend gamma aan kleurstoffen kan voortbrengen? Ridderzuring,dat is een nieuw project waar we langdurig mee bezig zullen zijn. Liefst in samenwerking met de wetenschap en binnen wetenschappelijke kaders om gegevens uit te wisselen opdat er meer overblijft dan alleen interpretatie vanuit de kunst.”

Feathers
Om meer inzicht te krijgen in het werkproces van deze werkperiode leggen we een route af door de tuin, waar uiteindelijk niet een hoogwerker is gekomen om de vogels in de boomtoppen te fotograferen, naar de zolder van de kosterswoning. Iedere hoek van de locatie lijkt benut tot aan de badkamer toe waar Peter en Arja een ‘optische bank’ hebben gebouwd.

“Vogels komen ook voor in het werk van Vincent, hij schreef over vogels in de rui. Aanvankelijk was ons plan om de kauwen (Coloeus monedula) in de tuin te fotograferen, maar door bouwwerkzaamheden aan de overkant van de straat hebben ze de wilg verlaten. Ze zitten wel in de witte paardenkastanje (Aesculus hippocastanum), maar die is te hoog en daar staat te veel wind. De veren die in de tuin lagen hebben we al verzameld voordat er een idee kwam om iets ermee te doen. Deze kregen nu een functie samen met het gevoel dat er hier ook iets hangt van de geest van Vincent wat ons bezighield. We vonden dat terug in de boom, de treurwilg die hier staat genaamd (Salis alba crysocoma ‘tristis’) een typische begraafplaatsboom die symbool staat voor verlies. Deze symboliek is Vincent wel eigen en zo interpreteerden we het idee van vallende veren door dit te integreren in een optische bank met vier lenzen. Dit is gebaseerd op het principe van een technische camera. We bereiken hiermee een ongewone scherpte-diepte. Zowel de veren op de voorgrond als de bladeren van de wilg, die zeven meter verder op staat, hebben we zo beide scherp in beeld kunnen krijgen. Ook timmerden we een statief dat de gehele maand vast in de grond is gezet om iedere dag precies om 12.00 uur de stand van de zon te fotograferen. Je kunt zo zien aan de hand van de foto’s van afgelopen maand hoe de zon verschuift, de zon, samen met het chlorofyl in bomen en planten verantwoordelijk voor de fotosynthese, waarmee de titel van het uiteindelijke project By Photosynthesis zich tijdens deze werkperiode aandiende. In al zijn eenvoud zie je zo hoe iets betekenis kan hebben, maar dat niet vanzelfsprekend hoeft te krijgen.”