Anish Kapoor 'Paint it black'

De ontwikkelingen rond de ondernemende kunstenaar, een manifest streven van de overheid, neemt onverwachte vormen aan. De kunstenaar wordt A) geacht zich conform het gemiddelde ondernemerschap beter te vermarkten ofwel subsidieloos een bloeiende beroepspraktijk in te richten, en B) zich tot een merk te ontwikkelen met een uniek product. Dat laatste heeft onvoorziene gevolgen getuige de verwerving onlangs van het exclusieve alleenrecht voor de kleur zwart door de Britse kunstenaar Anish Kapoor. Vantablack® een zwart pigment dat 99,96 van het licht absorbeert, is nu niet langer te gebruiken door andere kunstenaars waardoor Kapoor in een rancuneus discours is getreden met zijn collega’s.

Hiermee is C) de kunstenaar een vooruitziende ondernemer die zijn kunstenaarschap veilig stelt en daarmee anderen de toegang tot een bron ontzegt. Of kunstenaars te alle tijde recht hebben op hun keuze van ‘materiaal’ was voorheen een (juridische) discussie, maar is nu een feit geworden. Zij kunnen niet meer vrij zijn om, in dit geval, hun kleurenpalet, te kiezen. Dat brengt Yves Klein in herinnering die ooit zijn IKB-blauw (International Klein Blue) introduceerde en patenteerde aangaande deze problematiek, wat uiteindelijk nog 60 jaar werd genegeerd. De vraag is, in hoeverre is dit werkelijk problematisch, leidt dit tot een wereld van markt en strijd onder kunstenaars of wordt de maatschappij zich bewust van de specifieke kwaliteiten die de kunstenaar etaleert door het systeem uit te dagen.

D) De kunstenaar als investeerder was al een novité. The Love of God van Damien Hirst zou niet tot stand zijn gekomen zonder investeerders. Hoe logisch is het dat de kunstenaar zelf ook in het werk investeert, als financieel investeerder niet anders dan de andere geldschieters, in plaats van alleen artistiek. Hiermee bewees Hirst een nieuwe optiek in het kunstcircuit, namelijk dat de kunstenaar wel degelijk de regie over het voortbestaan van het kunstwerk kan voeren. Ook de recente discussie over Daan Roosegaarde, waarbij enige overgevoeligheden de context vertroebelden, namelijk hoe een ondernemende kunstenaar beoordeeld kan worden op kunstenaarschap én ondernemerschap is een onterechte veronderstelling. Blijkbaar is in de publieke opinie een kunstenaar per definitie verdacht, in geval van ondernemerstalenten nog meer, en raakt men compleet in verwarring door het één te beoordelen met de criteria van het andere. Bezien in het licht van de ondernemende kunstenaar moet hij zich moet verhouden tot grootheden als Kapoor en Hirst en daarmee kan de vraag gesteld worden in hoeverre hij zich artistiek als de vooruitziende ondernemende kunstenaar heeft ontwikkeld.

Vermoedelijk zal de nieuwe ondernemersdrang, zoals nu die van Kapoor, buiten het kunstcircuit geen wereldschokkende gevolgen hebben, enige rimpels nagelaten. Toch is het wellicht een moment om af te vragen wat het teweeg kan brengen in de maatschappij. Het Britse bedrijf Surrey Nanosystems ontwikkelde Vantablack® om satellieten en gevechtsvliegtuigen onzichtbaar te maken. In een imperfecte wereld zou dit betekenen dat satellieten en gevechtsvliegtuigen nu wel zichtbaar zijn omdat de kunstenaar het pigment in handen heeft. Kan kunst dan toch de wereld veranderen?