Het moet lichter worden, Jonah Falke

In de winter zou Jonah Falke niet naar Zundert zijn gekomen. Hij wilde zich niet opsluiten in de donkerte van het jaargetijde. Hij wilde het licht ervaren van de prille zomerzon van de maand juni. Bijna iedere dag tijdens zijn residency maakte hij een schilderij. Iedere dag beschreef hij het eigen handelen, over wie hij ontmoette, over het schilderen, over het leven en over Zundert.

Mensen, geen honden

Opgeleid als schilder in Enschede kwam Jonah onverwachts tot het schrijven. De weerzin tegen een verplichte scriptie, die onderdeel uitmaakt van zijn studie aan kunstacademie Artez, leidde tot een literaire aanpak en zijn eerste roman. Sindsdien is schrijven het belangrijkste onderdeel van zijn leven.

“Kunstenaar zijn helpt waarschijnlijk wel om te kunnen schrijven. Je moet een oog hebben, een stem en kunnen luisteren. Het leuke aan schrijven is dat je ten opzichte van de ander een rol hebt. Voor deze residency ben ik echter gekomen om te schilderen. Drie jaar geleden schilderde ik voor het laatst en exposeerde ik schilderijen waarop honden stonden. Daar was ik wel klaar mee. Ik wilde nu mensen schilderen die me geraakt hebben de afgelopen jaren. De personen op de schilderijen die ik hier heb gemaakt zijn allemaal schrijvers. Ik heb hier Zadie Smith geschilderd, Stefan Zweig, Joseph Roth (beiden interbellumschrijvers), Arnon Grunberg met hoed en Vincent van Gogh natuurlijk als schrijvende schilder. Mijn favoriete schilderij is momenteel die met Henk Hofland en, al lukte het niet gelijk met de stoel, is deze rustig en mooi van kleur. Op het laatste schilderij staat hij ook afgebeeld met één van de bootjes die hij knutselde. Hij deed dat veel die bootjes maken, ook in New York waar hij een paar maanden per jaar woonde. Hij deed daar briefjes in, zette ze uit in de vijver in het park of de zee. Het is geen opzet dat zijn arm overgaat in het bootje, dat ligt aan mijn schilderen. Net als Vincent Zundert verliet, hebben al deze schrijvers hun geboortegrond verlaten, vanwege hun geloof of door nieuwsgierigheid, maar ze verhouden zich altijd tot hun afkomst of de plek waar ze vandaan komen.

Licht, geen donker

Hoewel Jonah door de academie tot het schrijven is gekomen bestond de wens om dit te gaan doen al langer. Hij dacht dat het niet voor hem weggelegd was. Door dyslexie is de beheersing van de taalregels voor hem niet vanzelfsprekend, maar door veel te lezen heeft hij zich getraind om het verwoorden eigen te maken. In Zundert brengt hij het schilderen en schrijven samen.

“Ik maakte vaak donkere schilderijen, het moest hier wat lichter worden. Vincent maakte in Brabant ook donkere schilderijen, ik vraag me af of wat er van hem als schilder was geworden als hij hier was gebleven, waarschijnlijk middelmatig. Eén van de schilderijen die ik hier heb gemaakt is gebaseerd op de bijbel die eerder door hem geschilderd is. In dit schilderij ligt ook de roman La joie de vivre  van Emile Zola als een ‘nieuwe bijbel’. Het is een donker schilderwerk dat gaat over de oude en de nieuwe wereld, over zijn vader en de religie waar de gedoofde kaars symbool voor staat. Ik heb alleen de bijbel, of een boek, genomen en omgeven door helder geel. Geen symboliek dit keer, je hoeft het niet te zien als een onbeschreven blad omdat er geen tekst op te zien is, geen idee waarom behalve dat het me gewoon niet noodzakelijk leek.
Vincent is een interessant figuur, eigenwijs als persoon en een hele goede onhandige schilder. Als hij een boom schildert dan heeft deze wortels, er lijkt echt strijd in te zitten en te leven. Het is tegenwoordig heel normaal om hem goed te vinden, dacht ik. Net zoiets als lekker weer. Ik neem aan dat iedereen hetzelfde daarover denkt, maar ik ontmoette hier ook mensen die er geen bal aan vinden, het werk van Vincent. Naïef als ik ben om te denken dat iedereen Vincent waardeert. Ook Luc Tuymans, wiens moeder uit Zundert komt, heeft een hekel aan Van Gogh. Ooit heeft hij hier als kind een stoepkrijtwedstrijd gewonnen, echter als schilder ‘uit’ deze plaats kun je nooit groter worden dan Vincent, vertelde Ron van Dirven* me. Wellicht is dat het. Ik had juist een hekel aan Tuymans, toch waardeer ik hem door het boek ‘Tuymans volgens Tuymans’ omdat hij als persoon en kunstenaar totaal anders leek dan ik aannam. Hij werkt juist heel conceptueel en plant al zijn handelingen waarin ik me wel ik kan vinden. In Zundert heb ik conceptueler gewerkt dan ooit ter voren.”

Achterhoeks, geen accent

De eerste roman van Jonah was bijna autobiografisch in de zin dat de hoofdpersoon dezelfde schilderijen maakte als Jonah zelf en net als hij uit de Achterhoek kwam. Jonah heeft zelf genoeg van de afzondering van het dorpse leven, al kun je niet horen dat hij uit deze streken komt.

“Waar ik vandaan kom is lokaliteit altijd belangrijk, net hier als de mensen in Zundert trots zijn op hun dorp. En dat is mooi, maar soms vind ik dat wel lastig. Ik schrijf wekelijks een column voor de Gelderlander die altijd om een link met de Achterhoek moet hebben. Ik hoop juist dingen van een andere optiek te kunnen laten zien, niet te veel naar binnen gericht te zijn.
Ik heb niet zoveel goede vrienden, of eigenlijk ben ik liever met mensen aan het werk dan dat ik aan het koffiedrinken ben met ze. Toch ontmoet ik ook onverwachte ‘vrienden’ zoals Joke hier, een ex-onderwijzeres die nu rondzwerft in Zundert. Ze leeft op straat, werkt voor Rutte én is troonopvolgster van Engeland, zo kan dat gaan. Haar winkelwagentje was vaak voor het atelier te vinden en ondanks de goede gesprekken heb ik haar toch moeten zeggen dat het niet altijd uitkomt, dat ik weer aan het werk moet. Ik heb haar wel uitgenodigd voor de opening en hoop dat ze komt.”

Wereld, geen zolderkamer

Jonah heeft inmiddels twee romans geschreven, maar de afzondering die hiermee gepaard gaat stond hem tegen. Het romantische beeld dat je op een zolderkamertje aan het schrijven bent, dat is niet de schrijver of kunstenaar die hij wil zijn. Liever gaat hij de wereld in.

“Ik ben niet gemaakt voor het atelier, dat bleek al op de academie waar ik zanger was van een band. Een soort van antireactie wat ook veilig is want dan kun je altijd zeggen dat je iets anders doet. Ik ben een ontrouwe hond, op de academie muziek maken, maar daarna geen instrument meer aanraken, dat is met alles zo behalve het schrijven. Juist het schrijven gaat door met rapportages die ik maak voor Vrij Nederland en De Gelderlander. Ik wilde de wereld in om te schrijven over asielzoekers, over armoede, het kloosterleven, de voedselbank en beleidsmakers zoals burgermeester Marcouch wat moeizaam was, een politicus met een agenda volgen. Hoewel, het is ook weer interessant om daarmee om te gaan: een situatie waar persvoorlichters zich volledig met het gesprek bemoeien.
Ik maak geen tijd voor het schilderen, maar om te werken in een korte afgebakende periode bevalt erg goed. Dat zou ik eens in de zoveel jaar willen doen. Schrijven, dat is verweven met alles. Ik breng het hier bij elkaar in de dertig stuks ’brieven’ die ik hier heb geschreven. Het is een uitwisseling vergelijkbaar met de brieven van Vincent, te schrijven over de interactie tussen leven en het schilderen. Alleen zijn mijn brieven aan niemand gericht, en daarom aan iedereen. Hij heeft mij geïnspireerd om dit te doen.”

* Ron Dirven is directeur van Vincent van GoghHuis Zundert.