Painters’ Painters

In de expositie Painters’ Painters zijn de grote lichte zalen van Saatchi Gallery verdeeld over negen kunstenaars. Er worden, gesitueerd binnen de hedendaagse schilderkunst, uiteenlopende werkwijzen, technieken en opvattingen getoond. Iedere kunstenaar beschikt over een eigen zaal: op deze manier zet de expositie de werken niet expliciet tegen elkaar af en worden er geen directe verbanden tussen de makers geïmpliceerd, maar betreedt de toeschouwer met iedere zaal een nieuw gedachtegoed. Met deze expositie tracht Saatchi Gallery een representatief beeld van de hedendaagse schilderkunst neer te zetten. De geselecteerden zijn kunstenaars van nu, die de kunstenaars van morgen inspireren, aldus de ondertitel van de expositie.
Op het eerste gezicht wordt de bezoeker niet teleurgesteld: de getoonde werken zijn innemend en eigentijds, de makers gevierde kunstenaars. Er spreekt uit veel van de werken een grote technische beheersing, maar zeer zeker ook een liefde (zelfs een lust) voor het schilderen — waarbij grenzen opgezocht en overschreden worden en het gedachtegoed de positionering van de kunstenaar definieert.

Zoals ook de titel van de expositie suggereert –Artists of today who inspire artists of tomorrow- kan een schilder de schildertraditie en zijn voorgangers niet vergeten. Juist de stormachtige levensloop van het medium is een cruciaal onderdeel van de hedendaagse relevantie. Kennis van de steeds veranderende opvattingen over kunst is onmisbaar bij het bevragen van de eigen kunstpraktijk en dit geldt zeker voor de hedendaagse schilder. De aanduiding Painters’ Painters kan binnen de expositie opgevat worden als een schilder die de schildertraditie kent, deze zich eigen maakt en binnen de hedendaagse schilderkunst weet in te zetten om zijn eigen opvattingen vorm te geven. Deze Painters’ Painters halen hun inspiratie uit zowel de klassieke als de eigentijdse schilder- en beeldende kunst. In de expositie wordt de wisselwerking zichtbaar tussen de verschillende inspiratiebronnen en invloeden, technieken, traditie en eigen methodiek. Zo krijgen de inspiratiebronnen van Dexter Dalwood (1960) een bijna letterlijke plaats binnen zijn werk. Hij zet collagetechniek in om de verschillende invloeden samen te brengen, waarbij soms de ‘knipranden’ van de bron er zelfs nog aanzitten. Deze techniek zorgt voor een gelaagdheid in het werk die intrigeert. Zoals Dalwood collagetechnieken inzet, zo worden de inspiratiebronnen van andere kunstenaars zichtbaar in kleurgebruik, stijl of het afgebeelde.

‘Bay of Pigs’ Dexter Dalwood, 2004 (fotografie Lisa van Sorge)

Een kunstenaar die de aandacht trekt is Richard Aldrich (1975). Zijn werk laat zich niet gemakkelijk plaatsen binnen een eenduidige stijl of werkmethode. Hij beweegt zich tussen figuratie en abstractie, tussen schilderkunst, geschreven woord, installatie en uiteenlopende tekentechnieken. Zijn medium bestaat uit meer dan verf alleen: ook de drager van het werk, de uiteenlopende materialen en technieken, de fysieke ruimte buiten het schilderij én de intrinsieke ruimte binnen het schilderij vormen zijn palet. Zijn gevoel voor compositie is zeer nauwgezet, wat voor verassingen of zelfs tot bijna ongemakkelijke, maar zeer weloverwogen geplaatste, leegtes in het doek kan zorgen. Deze leegtes benadrukken een scheiding tussen de werkelijke en de ge- of beschilderde ruimte. In de selectie van zijn werk in de expositie kun je veel van Aldrich’s vragen terugvinden. Zijn werken overschrijden soms letterlijk, soms conceptueel, de grens tussen de schilderkunst en de fysieke ruimte. Hij bevraagt het medium en de uitersten van het doek. Het soort opvattingen zoals die van Aldrich laten zien dat de geruchten over de dood van de schilderkunst steeds weer onwaar blijken te zijn: de eeuwenoude kunstvorm moet vaak voor haar bestaansrecht vechten, maar door het stellen van de juiste vragen door nieuwe generaties makers, weet ze telkens tot vernieuwende uitingen en opvattingen te komen die passen binnen de op dat moment heersende tendens in de kunst.

Wanneer een gerenommeerde instelling als Saatchi Gallery een grote expositie organiseert die zich uitsluitend richt op de hedendaagse schilderkunst, dan lijkt dat een goed signaal. De grote instellingen durven de schilderkunst weer te noemen als respectabele moderne kunstvorm: deze positieve aandacht is precies wat ze nodig heeft. Echter, de expositie Painters’ Painters geeft bij lange na geen volledig beeld van wat deze kunstvorm te bieden heeft. De selectie kunstenaars lijkt niet overeen te stemmen met het beoogde uitgangspunt van de expositie en toont daarmee een vertekend beeld van de moderne schilder. Deze discrepantie is niet te wijten aan de kunstenaars die wél gekozen zijn, of de werken die tentoongesteld worden, maar ligt juist bij dat wat door Saatchi Gallery niet getoond wordt. Wat je de individuele kunstenaars niet kunt toedichten, zijn de uitspraken die het totaalbeeld van de expositie doet over de schilderkunst. Saatchi Gallery beoogt, door het bijeenbrengen van verschillende kunstenaars die niet binnen een stroming of stijl met elkaar verbonden zijn, een beeld te schetsen van de heersende opvattingen. Uit de titel en de publicaties van Painters’ Painters kun je de criteria voor de selectie destilleren, namelijk: ‘hedendaags’, ‘inspirerend’, en ‘schilder’. Dit is wat de kunstenaars gemeen hebben, maar wanneer je in brede zin naar de selectie gaat kijken dan is het zeer verassend te noemen hoe smal die eigenlijk is. De getoonde kunstenaars zijn allemaal man, stuk voor stuk blank en hebben allen een westerse achtergrond. Het weggezette totaalbeeld voedt het cliché van een door mannen gedomineerde schildertraditie. Waar dat in het verleden zeker waar was, zijn er heden ten dage absoluut vrouwen die, met de criteria van de expositie in het achterhoofd, binnen deze selectie horen. Ook door enkel een westers geluid te laten horen, zijn er stemmen die hier niet klinken. De wereld is meer verweven dan ooit en veranderingen binnen de kunst komen ook van niet-westerse kunstenaars. Juist dat wat de hedendaagse schilderkunst zo relevant maakt, haar diversiteit, is wat binnen deze expositie mist.

Een ander punt van kritiek is de periode die de werken binnen de expositie beslaan. Het oudste werk (David Salle, Dean Martin in “Same Came Running”) dateert uit 1990; het meest recente werk (David Brian Smith, Ant Hill) uit 2015. Deze periode van maar liefst 25 jaar moet dus een beeld geven van de hedendaagse schilderkunst. De wereld is in die tijd te veel veranderd om deze werken nog samen te tonen wanneer het uitgangspunt een weergave van de schilderkunst van nu is. De oudere werken vallen dan ook uit de toon. Je ziet overduidelijk verschil tussen werken uit de jaren ’90 van de vorige eeuw en een werk dat in de afgelopen 10 jaar gemaakt is — en gelukkig maar. De keuze van Saatchi Gallery voor de oude werken zorgt voor een gemiste kans: het gezicht dat de schilderkunst zou willen tonen, dat van hedendaagse relevantie en een medium dat meegaat met haar tijd, wordt hierdoor niet zichtbaar. Een selectie van recentere werken zou een veel beter beeld geven van de mentaliteit van nu. Wat je mag verwachten van een expositie zoals deze is verrast te worden door nieuw werk en onverwachte perspectieven. Werk waaruit de tijd van nu spreekt, gemaakt door een internationale, diverse groep bijeengebrachte kunstenaars.

Een bezoek aan deze tentoonstelling is zeker de moeite waard: de kwaliteit van het werk is hoog en de kunstenaars zijn vooraanstaande schilders. Ze plaatsen zich individueel gezien binnen het hedendaagse kunstdiscours, maar als representatie voor de gehele schilderkunst is deze selectie niet compleet. De schilderkunst had hier een kans om zichzelf te laten zien in al haar veelzijdigheid en als gerespecteerde kunstvorm, maar helaas laat het totaalbeeld te wensen over. Door keuzes in de selectie worden clichés in stand gehouden en de expositie minder relevant. De ervaring van de werken wordt er niet minder om. Er hangen schilderijen die precies doen waarin ze zo goed zijn: ze laten de toeschouwer stilstaan. De onbeweeglijke beelden vragen je volledige aandacht en nodigen uit langer bekeken te worden.

Binnen een tijd van nieuwe media en veranderende kunstopvattingen staat de schilderkunst niet stil. Ze kijkt om zich heen, beschouwt de traditie en is vooruitstrevend. Ook Painters’ Painters laat kunstenaars zien die hun inspiratiebronnen en voorgangers zichtbaar weten te maken, zonder dat de eigen methodiek naar de achtergrond verdrongen wordt. Op eenzelfde manier zullen zij wellicht een nieuwe generatie kunstenaars inspireren. De schilderkunst heeft een brede en bewogen geschiedenis, maar ook een veelbelovende toekomst.