Wonderlijk Weefsel

We zouden de locatie van de tentoonstelling ‘Wonderlijk Weefsel’ kunnen opvatten als metafoor voor de plek die het mystieke krijgt in het leven van elke dag: onder de oppervlakte. In twee benedenzalen van het museum waar ze het auditorium, bij uitstek een ruimte waarin inzichten en kennis gedeeld worden, omringen. In dit artikel wil ik ingaan op de zaal waarin digitale beelden getoond worden en zal ik de zaal met religieuze kunst grotendeels buiten beschouwing laten. De twee zijn in de tentoonstelling aan elkaar gekoppeld door een zaalvullende installatie waarin een verzameling korte films over religieuze, mystieke en technologische onderwerpen als holografische beelden geprojecteerd worden.

In deze tentoonstelling is mystiek de verbindende factor.¹

In de donkere zaal vallen de spiegelwanden op. Elk werk dat hieraan bevestigd is vervangt jouw hoofd, terwijl je lichaam wel gespiegeld wordt. Mystiek als truc? Of reflectie als middel om tot nieuwe inzichten over jezelf  te komen?

Op één van de wanden hangt een schilderachtig tafereel met een klassieke lijst. Dichterbij gekomen blijken het gebouwen te zijn, gelegen in een prachtig landschap. Het titelbordje vertelt mij dat hier een bestaande plaats weergeven is. Het blijkt een fotoprint van NSA data centrum waar onze internetdata worden opgeslagen en geanalyseerd. De indruk van ‘’een bedrijventerrein in een romantisch berglandschap’’ wordt versterkt door de manier waarop de foto is belicht. Waarom is het op deze manier weergegeven? Het wekt mijn onbegrip en in plaats van daardoor nieuwsgierig te worden ben ik lichtelijk geïrriteerd: een nep, kitscherig beeld, wat moet ik ermee? Het tart mijn verlangen dichter bij de ervaring van opgenomen zijn in een groter geheel van ruimte en tijd te komen.

Misschien hebben de wereld van God en van Google meer verwantschap dan we beseffen.

Deze ‘misschien’ blijkt de reden te zijn voor de verzameling werken die hier getoond wordt. In diverse werken is het ‘weefsel’ uit de titel van de expositie gezocht in de uiterlijke kenmerken. Barret Lyon maakt dat zichtbaar met zijn Opte Project, waarin hij de groei van de Aziatische internetwereld vormgeeft. Werken die een vorm van mapping (het visueel maken van data doormiddel van lijnen die punten aan elkaar verbinden) bevatten, lijken in hun uiterlijke kenmerken te raken aan het ‘weefsel’ uit de titel van de expositie. Hierdoor wordt mij de reden waarom bovenstaande foto in de expositie is opgenomen duidelijker: deze plek wordt beschouwd als een icoon voor het internet, een werkelijkheid die zich bij uitstek leent voor mapping tot in het oneindige.

Zach Blass toont maskers die gezichtsherkenning onmogelijk maken en sluit daarmee aan bij het werk van Simone Niquille. Zij stelt dat het doel van technologie is om ons leven in kaart te brengen. Met haar Proxybody’s, een doek die je ontraceerbaar maakt voor cameraspionage, zoekt zij hiervoor een oplossing. Bij Blass en Niquille werken hierbij met het gegeven dat we door alle technologische ontwikkelingen al lang geen echte privacy meer hebben en zoeken naar een omgang daarmee. Vanuit hier aansluiting zoeken bij het mystieke kan alleen als je het mystieke ziet als een zoektocht naar ‘het heilige’. In andere woorden: onze zoektocht naar identiteit, individualiteit en autonomie. Met deze invulling verliezen we de connectie met het grotere geheel van ruimte en tijd.

Waarin de veronderstelde verwantschap tussen God en Google verder ligt, moet ik als bezoeker zelf uit zien te vinden. Door de getoonde werken is het gemakkelijker om af te dwalen naar meer techisch-sociale overwegingen. De titel en zaaltekst zijn een houvast waarnaar ik steeds terug moet keren. Ze filteren mijn gedachten en associaties, waardoor ik kan inzien waarin verbindingen tussen de getoonde werken en het mystieke mogelijk zijn. Dat leidt af van het beeld en staat de ervaring ervan in de weg.

Ik begeef me in het schemerduister van de ruimte die voor de trap ligt en de toegang tot het auditorium vormt. Hier vind ik een compacte tentoonstelling van enkele werken die niet bij Wonderlijk Weefsel horen. Ondanks dat geeft In The Name Of (1977) mij direct de associatie met mystiek die in veel ander getoond werk mist of ver te zoeken is: het vormt de eerste woorden van de uitspraak ‘In de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest’, die bij de symbolische onderdompeling in water gebruikelijk is.

De persoon op de foto kijkt naar boven, waar de Godheid die de namen draagt zich geacht wordt te bevinden. Een klemmetje op zijn neus tegen het water en niet de duikbril die je zou verwachten, maar een stel goggles voor zijn ogen. Hij wil niet weten wat er verder over hem uitgesproken wordt en toont dat door demonstratief een set oorwarmers te dragen. Mens tussen hemel en aarde. Iets van onvermijdelijkheid in zijn voorbereiding, tegelijkertijd voel ik een soort weerstand en afhankelijkheid in de manier van het geheven hoofd en de open mond.

Een bezoekje aan de website van Sef Peeters leert mij dat hij het werk omschrijft als ‘mijzelf als boodschapper/messenger, die niet weet wat hij doorgeeft, niet weet waar de bodschap vandaan komt en daarom maar zegt: ‘’van de Goden’’.’

Dankjewel Sef, voor dit krachtige werk. Een helder statement aan het einde van een meanderende zoektocht naar mystiek. Of, zoals de zaaltekst van Wonderlijk Weefsel zegt:
Mystiek is de ervaring dat je bent opgenomen in een groter geheel van ruimte en tijd. Het is een bron van inzicht en verwondering.