IK MIS

Praktijk

Wat je niet terug ziet in de kunstgeschiedenis

1 op de 4 zwangerschappen eindigt in een miskraam. Zo ook mijn zwangerschap, aan het einde van de elfde week. Een hoogst individuele ervaring die tegelijkertijd door ongelofelijk veel vrouwen wordt beleefd. Het onderwerp is echter door weinig fotografen en kunstenaars in de formele canon vastgelegd of verbeeld. Het indrukwekkende ‘ Henry Ford Hospital’ van Frida Kahlo uit 1932 kent geen hedendaagse opvolger. Er zijn daarentegen genoeg kunstenaars en fotografen die het onderwerp zwangerschap en geboorte verbeelden of die de vrouw zwanger of als moeder tonen. Zwangerschap en geboorte zijn overal. In films en reclame en op billboards. Maar het falen van de natuur in het maken van nieuw menselijk leven is een onderwerp waar je niet over praat of beelden van maakt. Het bespreken of delen van ervaring met een miskraam lijkt nog steeds een taboe. Het gebrek aan zichtbaarheid en herkenbaarheid maakt het gemis voor de vrouw die een miskraam heeft gehad extra pijnlijk.

Project RMVC

Recentelijk verschenen er in internationale bladen en online magazines een aantal artikelen over het verborgen leed van vrouwen die een miskraam hebben mee gemaakt. Er was bijvoorbeeld het opiniestuk door Meghan Markle in The New York Times met een fotografisch beeld van Paul Cupido ter illustratie. En er is voorzichtig meer wetenschappelijke aandacht voor zowel de fysieke als mentale problemen waar vrouwen mee kampen na een miskraam (1). Hoewel ik verheugd ben over de kleine toename in aandacht ben ik van mening dat, met name de fotografische beeldtaal over dit onderwerp verder ontwikkeld kan worden. En zou ik in zelf in ieder geval graag meer fotografisch werk zien dat gemaakt is door vrouwen over dit onderwerp. In 2019 ben ik dan ook gestart met Project Representatie van Miskramen in Visuele Cultuur (Project RMVC) met het doel om zelf de beelden te creëren die ik zo heb gemist en bij te dragen aan de zichtbaarheid van dit vrouwelijke thema.

Mijn motivatie om een project over dit onderwerp te starten komt ook voort uit de huidige kwetsbare positie van vrouwen die (al dan niet gewenst) zwanger zijn. Uit een aantal recente publicaties blijkt dat in verschillende landen zogenaamd ‘pronatalistisch’ overheidsbeleid steeds meer wordt doorgevoerd, uit politieke maar ook economische motieven. Het zelfbeschikkingsrecht en daarmee de gezondheid van vrouwen tijdens zwangerschap komt daarmee onder druk te staan, ook in Europa. Laia Abril laat in haar indrukwekkende publicatie ‘ A History of Misogyny Chapter One’ zien wat er mis kan gaan wanneer vrouwen het recht op een medische behandeling wordt ontnomen (2). In meerdere landen kan in het geval van medische complicaties of missed abortion medisch ingrijpen worden verboden of langdurig worden uitgesteld, met levensbedreigende consequenties.

Tijdens het nadenken over en werken aan deze fotografische reeksen kwam ik voor een aantal fotografie-eigen problemen te staan: de beeldtaal waarmee het onderwerp miskraam (n.b. een miskraam wordt ook wel een spontane abortus genoemd) in beeld wordt gebracht is vaak schokkend. In mijn beeldonderzoek is er één categorie fotografie die ik buiten beschouwing heb gelaten: de realistische, medische fotografie van (overleden) foetussen.

Veel ‘realistisch’ beeldmateriaal dat ik online tegenkwam wordt verspreid door Amerikaanse Pro Life groeperingen die ook in Nederland steeds meer invloed uitoefenen. De ‘feitelijke’ registrerende beelden die je als kijker nietsvermoedend bekijkt en probeert te interpreteren blijken vaak gemanipuleerd (uitvergroot, uit de juiste context gehaald, vervormd en verminkt). Tevens worden deze beelden niet op een neutrale manier gedeeld maar ingezet als politiek middel om de publiek en persoonlijke opinie te beïnvloeden. Aan deze wijze van beeldvorming wil ik geen – ook geen onbewuste – bijdrage leveren. Is dan een realistische fotoreportage wel een geschikt middel om mensen te verleiden zich open te stellen voor een verhaal dat doorgaans verborgen blijft?

Wel heeft deze constatering me gemotiveerd om te werken aan een alternatieve beeldtaal die recht doet aan de emotionele impact van een miskraam op een vrouw en de noodzaak om beelden in het publieke kunstzinnige domein te presenteren.

Where You Ever Really – 1

Project Representatie van Miskramen in Visuele Cultuur is mijn doorlopende en subjectieve onderzoek naar visuele strategieën om het onderwerp miskraam te verbeelden. Op basis van onderzoek naar inspiratiebronnen uit beeldende kunst en fotografie, mijn persoonlijke ervaring en het bestuderen van verhalen van lotgenoten (anoniem gedeeld in Facebookgroepen) ben ik intuïtief begonnen met het maken van werk. Gedurende twee jaar heb ik fotografische antwoorden gezocht op de vraag hoe ik iets in beeld kan brengen dat nog niet zichtbaar was en opeens is verdwenen. Wat deel ik met die andere vrouwen die ook één of meerdere miskramen hebben meegemaakt? Wat maakt dit verlies anders dan een overlijden van een dierbaar familielid? Wat betekent dit voor mijn fotografische benadering?

Where You Ever Really – 2

IK MIS

In mijn afstudeerproject IK MIS heb ik me gericht op het verbeelden van de ervaring die door veel vrouwen wordt benoemd: wanneer en waar het precies mis ging is meestal lastig te achterhalen. En het besef dat het bij een miskraam doorgaans niet om een momentopname gaat, maar om een proces. Zwangerschapsverschijnselen kunnen zelfs na het overlijden van een foetus nog weken aanhouden zonder een teken dat er iets mis is. De volgende vragen heb ik mijzelf als fotograaf gesteld:

Wat is het onderwerp? Je kunt een horror shock effect oproepen door het moment waarop het lichaam het leven fysiek af stoot- zoals we dat kennen uit films- of het levenloze ‘het’ in beeld te brengen, maar wat zie je dan? Het resultaat of gevolg maar niet het proces, de essentie van het verhaal. Wat is het object of subject?
Er is sprake van een proces en niet van 1 specifiek kantelpunt. Hoe gaat de fotograaf om met dit gebrek aan momentum: wanneer of hoe lang is de foto?
Het ‘moment’ voltrekt zich vaak ongemerkt, de fysieke symptomen kunnen minuten tot weken na de feitelijke miskraam pas merkbaar zijn: wanneer en waar was het?
Iets wat nog niet bekend of zichtbaar was voor de buitenwereld, iets dat misschien nog niet eens was vastgelegd op beeld is verdwenen. Hoe kan je laten zien dat er iets mist, als de aanwezigheid niet zichtbaar was?

Where You Ever Really – 3

Waar ik in mijn eerdere reeksen vooral intuïtief te werk ben gegaan, heb ik voor Ik MIS gekozen voor een meer zakelijke en conceptuele benadering. Ik heb mij onder andere laten inspireren door werk van Jan Dibbets , Jan Rosseel en Taryn Simon. De fotografische antwoorden en strategieën die ik heb ingezet zijn:

– Het fotograferen van herkenbare huishoudelijke en verzorgingsartikelen in een niet nader te duiden context: ensceneren, objet trouvé, vervreemding. Het alledaagse banale inzichtelijk maken.

– Werken vanuit een uniforme en zakelijke werkwijze: het onvermijdelijke en pijnlijke verlies invoelbaar proberen te maken.

– Het niet te vangen moment proberen te verbeelden, het blijven nadenken en overpeinzen van hetgeen er is gebeurd. Werken met overbelichting en onderbelichting: fade out en black out in beeld gecombineerd met bewegingsonscherpte. Je kunt een glimp opvangen maar krijgt er geen grip op. Je kunt het weten en toch niet begrijpen.

Omtuimelen

Los van de fotografische uitdagingen was er helemaal aan het begin van Project RMVC een flinke mentale horde om te nemen . Het onderwerp dat bijna niet te vinden is in de kunstcanon en nauwelijks onderwerp van gesprek is in het dagelijks leven, werd ook door mijzelf niet vaak ter sprake gebracht. Het bestuderen van het werk van vrouwelijke kunstenaars als Frida Kahlo, Tracey Emin, Sophie Calle en Annette Messager heeft me geholpen om een balans te vinden tussen mijn persoonlijke emotionele ervaring en de meer afstandelijke kijk als onderzoeker en fotograaf en vooral de kracht gegeven om dit gevecht aan te gaan en een werkwijze en beeldtaal te vinden waar ik mezelf goed bij voelde.

Roze Semiotiek

Met IK MIS hoop ik je te kunnen verleiden een moment stil te staan bij dit onderwerp. Het is mijn fotografische zoektocht maar ik hoop dat de vragen die ik stel en de antwoorden die ik
probeer te formuleren bijdragen aan meer aandacht, herkenning en contemplatie.

Vergiet Vergeet

Geplaatst op 01.09.2021.

Auteur:
Vrouwenmantel Art Research Group

Noord-Brabant, Netherlands

Leonie Gossens is fotograaf. Als fotograaf probeert zij te vangen dat wat er niet meer is, nog niet is geweest of misschien niet heeft mogen zijn. Niet het hier en nu, maar het afwezige probeert zij te vertalen in iets zichtbaars. Startpunt voor haar fotografische experimenten is een gevoeligheid voor het schijnbaar onopvallende of afwijkende. Vanuit haar gedachten volgt een zoektocht naar een visuele en tastbare vertaling hiervan. De onderzoeksfase is een essentieel onderdeel voor de fotografische en materialiteit die uiteindelijk ontstaat.

Haar project IK MIS is 24 t/m 26 september te zien tijdens de afstudeerexpositie van Photographic Design Rotterdam in de Elleboogkerk te Amersfoort. Voor haar afstuderen heeft zij onderzoek gedaan naar de representatie van het onderwerp miskramen in fotografie en kunst en kwam tot de conclusie dat dit onderwerp nauwelijks zichtbaar is. Met haar afstudeerpresentatie IK MIS deelt zij de eerste resultaten van haar persoonlijke fotografische onderzoek naar het verbeelden dit onderbelichte vrouwelijke thema.

_

Ze schreef dit artikel als onderdeel van de reeks publicaties rondom ouderschap in de kunst die Vrouwenmantel Art Research Group verzorgt op Witte Rook. Je kunt contact met haar opnemen via leoniegossens@icloud.com of 0624520529

_

(1) “Vaak plannen we al een vroege echo rond de 8 weken”, vertelt Nanda Cornelissen, verloskundige met extra aandacht voor begeleiding bij miskramen. “Soms blijkt dat een vrouw al eerder bloedverlies heeft of dat er geen hartje (meer) klopt bij de echo en het prille kindje is gestopt met groeien. Soms is dat pas het geval bij de termijnecho bij 11 weken. De schrik is dan enorm.” Een miskraam kan fysiek zwaar zijn en gepaard gaan met pijn en bloedverlies. De krampen zijn vergelijkbaar met weeën. Soms is medicatie of een medische ingreep zoals een curettage nodig. Behalve het fysieke herstel, is er ook het emotionele herstel. “Je bent in de rouw en het tijd kost om dit te verwerken”, zegt Van Kreij. “Na drie maanden heeft ongeveer een derde nog symptomen van posttraumatische stress. Als je een zwangerschap verliest kost het tijd om met dit verlies om te gaan, je bent echt in de rouw.” Uit: https://www.trouw.nl/nieuws/miskraamverlof-zou-een-erkenning-zijn-pril-zwangerschapsverlies-doet-ertoe~ba120911

(2) In On Abortion ligt de focus op de gevolgen van het onthouden van het recht om een zwangerschap af te breken. Hoewel mijn onderzoek betrekking heeft op het spontaan eindigen van zwangerschappen heeft deze publicatie me doen inzien dat de relevantie van meer aandacht en begrip voor de nasleep van zowel spontane als opgewekte miskramen groot is.