Cécile Verwaaijen: kunstenaar of moeder?

Ik ben Cécile Verwaaijen, kunstenaar en moeder van twee kinderen. Ik heb me nooit zo voorgesteld. Het voelt raar om het hardop te benoemen want over de combinatie van mijn kunstenaarschap en moederschap heb ik vooral gezwegen.

Ik ben opgeleid en gevormd in de jaren tachtig. Ik kreeg les van mannelijke docenten die over mannelijke kunstenaars vertelden. In alle gesprekken, in alle voorbeelden die ze aanhaalden, ging het over mannelijke kunstenaars. De kunstwereld was een mannenwereld, leerde ik. Omdat ik zo groen als gras was en at uit hun hand stelde ik geen kritische vragen en vroeg ik niet naar vrouwelijke voorbeelden om te inspireren.

In de jaren na mijn afstuderen deed ik mijn best om kunst te maken die mee kon doen in die mannenwereld. Dit mislukte. Ik maakte meisjesachtig werk dat gelukkig opviel omdat het zo afweek van de norm. Ik herinner me dat sommige studiegenoten kort na het afstuderen moeder werden. Ik zag dat als een zet in de carrière met als gevolg onherstelbare schade. Zelf heb ik gewacht met het moederschap totdat ik diep in de dertig was. Ik had geen vertrouwen in de combinatie moederschap en kunstenaarschap. Ik kende te weinig voorbeelden van vrouwelijke kunstenaars die werk en zorg succesvol combineerden. Pas toen ik mijn kunstenaarschap voldoende had opgebouwd om de teugels wat te laten vieren, durfde ik het aan. Ik had zelfs een voorraad werk gemaakt zodat niet op zou vallen dat ik tijdelijk minder zou produceren. Ondanks mijn grondige voorbereiding, mijn nodeloos lange wachten op de sprong in het diepe, gebeurde toch het onoverkomelijke. Mijn oeverloze tijd veranderde in afgebakende, georganiseerde, praktische, gehaaste tijd en bovenal was er te weinig tijd. Het moederschap zette me niet ‘even’ in de wachtstand, maar duurde een lange periode. Je ziet het pas wanneer je terug gaat kijken en kunt vergelijken.

Door het hectische en intense moederschap had ik veel minder gelegenheid om te werken in mijn atelier. Het eerste jaar kon mijn kind slechts twee halve dagen terecht bij het kinderdagverblijf en dan moest ik ook nog op en neer om te voeden. Ik had geen tijd meer om exposities te bezoeken, contacten te onderhouden en naar openingen te gaan. De kunstwereld kwam bovendien ‘kinderloos’ op me over. Ik zag zelden kunstenaars hun kinderen meenemen naar een opening. Ik zag ook geen kunstenaars die hun kinderen op organische wijze konden integreren met werken in het atelier. Ook bij informele momenten in de kunst, zag ik geen kinderen. Tijdens atelierbezoeken zweeg ik over mijn moederschap en bij mijn aanvragen voor het Mondriaanfonds durfde ik niet te schrijven dat ik twee kinderen had gekregen en daarom geen werk kon tonen van de afgelopen vier jaar. Ik heb dat als verwarrend en ondermijnend ervaren. Openlijk en zichtbaar moeder zijn binnen de kunstwereld was zoiets als het verliezen van je keurmerk. Ik ontving nadat ik moeder was geworden voor het eerst geen beurs meer. Mogelijk omdat ik niet kon aantonen dat ik in de afgelopen jaren een dynamische en bloeiende kunstenaarspraktijk had gehad. Mogelijk omdat ik geen ruimte meer had voor oeverloos experiment en het avontuur in mijn werk tijdelijk wat minder was. Mogelijk omdat mijn aandacht en concentratie was veranderd. Het niet meer ontvangen van een beurs had verstrekkende gevolgen voor mijn kunstenaarschap: ik moest mijn atelier uit en op een andere wijze geld verdienen. Ondanks dat ik zo bewust en weloverwogen de stappen in mijn carrière had gepland leek het alsof ik alsnog had verloren.

Dat we het subsidie systeem nog steeds niet hebben omgevormd tot een vriendelijker en inclusiever model vind ik op zijn minst apart. Een systeem waarin je gewoon kunt zeggen dat je moeder bent geworden en tijdelijk een andere focus hebt zonder dit een dikke streep door je aanvraag betekent. Waarom krijgen we binnen dat systeem geen ouderschapsverlof? We vinden dat vrouwen in de kunst meer mee zouden moeten doen, maar de modellen naar succes zijn nog steeds niet heel vrouw- of oudervriendelijk. De achterstand die vrouwen oplopen door kunst en moederschap te combineren is minder aan de orde bij mannen die kinderen krijgen. Je hoeft maar naar de dagelijkse praktijk te kijken, waarin mannen nog steeds meer privileges hebben, om te begrijpen waarom dit nog steeds niet in evenwicht is.

Het valt me op dat jonge vrouwelijke kunstenaars positief zijn en zich niet of nauwelijks benadeeld voelen. Zelf was ik ook zo; vol vertrouwen en ik negeerde de kansenongelijkheid tussen beide seksen. Waarschijnlijk was dat ook de beste manier om vol te houden. Na verloop van tijd kon ik er niet meer omheen: in de kunstwereld is het helemaal niet eerlijk verdeeld. Als je niet heel erg vooraan staat, krijg je gewoon geen platform. Voor kinderen zorgen en tegelijkertijd vooraan staan is bijna niet te doen. Het leven gaat namelijk voor en kinderen zijn daar continu een onderdeel van. Het zorgen voor kinderen is een wonderlijk proces en zou je kunnen zien als een parallelle transitie die je ook als kunstenaar geregeld doormaakt. De overgave waarmee dit gepaard gaat vraagt soms het uiterste van je. Je legt iets af en je creëert iets nieuws, net als in een creatief proces. Zo bezien zou je denken dat we hier ons voordeel kunnen doen door de waarde en diepte van het moederschap te erkennen . De realiteit is nog steeds anders.

Nu ik de 50 gepasseerd ben, zie ik een ander obstakel ontstaan. Het was er altijd al, maar ik kon het nog niet ervaren. Op het moment dat je kinderen eindelijk zelfstandig zijn, hun eigen weg gaan en je weer onvoorwaardelijk tijd hebt om aan je kunstenaarschap te besteden, ben je ouder geworden. Laat dat nu net niet helpen om ‘vooraan te staan’ in de kunstwereld. Het schijnt dat stokoude vrouwelijke kunstenaars wel weer de kans hebben om ‘ontdekt’ te worden en door te breken. Dan wordt er met veel bewondering naar deze oude dames gekeken die op de valreep applaus krijgen. In een roman is dat misschien leuk, maar niet in het echte leven.

Ik kijk nu al uit naar mijn 80^e verjaardag. Dan gaat vast het MOMA bellen om een mooie retrospectieve tentoonstelling te organiseren met alle kunstwerken die nu schouder aan schouder in mijn atelier staan.