Een portret van Zundert, Stella van Voorst

Als documentairemaker is het voor Stella van Voorst niet gewoon om alleen aan het werk te zijn, toch was dat haar insteek om als Artist in Residence in Zundert te verblijven. Rust en reflectie had ze voor ogen toen ze op 1 september arriveerde. Ze kende Zundert niet, kwam hier voor het eerst en nietsvermoedend in de hectiek terecht van de voorbereiding voor het bloemencorso. Alle plannen en goede voornemens werden opzijgezet door de overmacht van het moment; simpelweg kijken wat ze tegenkwam zette de toon voor deze werkperiode.

Oorverdovend stil

Het jaarlijkse bloemencorso in Zundert en omstreken is dé festiviteit van het jaar. Alles draait om de bloem en de praal. Maanden voorafgaand verrijzen er al verschillende tenten in het landschap, zelfs voor de bloemen zijn opgekomen. Vele inwoners van Zundert, van jong tot oud, werken samen aan de mooiste Corsowagens die het grote publiek slechts een dag in optocht kan bewonderen.

“Duizenden mensen zijn erbij betrokken, en dan heb ik het niet eens over het publiek. Ik kon er niet omheen om het Corso te filmen want dit is toch echt Zundert. Al is voor mij de optocht het minst interessant. Ik ging mee in het proces: de eerste avond kwam ik al in een Corsotent terecht, ik filmde het plukken van de dahlia’s, alles was in opbouw. Het is de sociale cohesie, het belang van zoveel mensen dat hierin zit gevangen allemaal voor dat ene moment. Daarna werd het oorverdovend stil.
Na het uitbundige Corso besloot ik mezelf niet te verplaatsen. Vincent zijn familie zat ook op een klein oppervlak dus ik bleef op de plekken waar ik nu zit. De kosterwoning, het atelier, de tuin. Nieuwsgierig geworden door de bezoekers van het graf van Vincents broer op het kerkhof hiernaast ben ik daar ook naar toe gegaan. Zo ben ik als vanzelf getrokken naar de Protestantse kerk die weer bij het kerkhof hoort. Zo kwam ik in de tweede gemeenschap van Zundert terecht.”

De kleine enclave

 In een ver verleden heeft Stella maatschappij geschiedenis gestudeerd en heeft nog altijd een vanzelfsprekende belangstelling voor de kleine geschiedenissen die aan de oppervlakte drijven van een sociaal landschap. Op de vraag wat voor ontdekkingen ze hier heeft gedaan vertelt ze meer over de kleine enclave van protestanten en welke plek dit kreeg in de grotere historie van de streek.

“De Familie van Gogh behoorde tot een elite in Zundert, maar ze waren ook outsiders als domineesgezin omdat ze zich tussen de rijke protestanten en de arme katholieken bewogen. Die tweedeling heeft ook met Napoleon te maken, hij heeft toen hier dingen gelijkgetrokken door bijvoorbeeld de Protestantse kerkgebouwen weer Rooms Katholiek te maken waardoor er veel protestanten verdwenen. Om die reden werden er later weer protestanten geïmporteerd en heet deze kerk hier de Napoleonskerk omdat deze is gebouwd in reactie op de onteigening. Daar kwam ik achter doordat ik op zondag een kerkdienst bezocht, en zo met de kosteres in contact kwam. Tijdens het theedrinken met haar leerde ik ook meer over de verschillende meningen ten aanzien van Vincent. Zo zet de ene kosteres bloemen op het graf van de doodgeboren eerste Vincent (de oudere broer van Vincent), de ander vindt dat onzin. Ik vermoed dat de meeste mensen hier Vincent niet zo interesseert. Waarschijnlijk vinden ze het bloemencorso belangrijker. Er wordt gezegd dat je hier pas geïntegreerd bent als je meedoet. Ik vraag me dan wel af hoe het zou zijn als Vincent nu had geleefd. Zelf woon ik in Amsterdam en ervaar een soort van barrière om me in Vincent te verdiepen doordat er te veel merchandising is om zijn persoon en werk. De drukte bij het Van Gogh Museum en de weerzin om daaraan deel te nemen. Er bleef een glazen wand tussen hem en mij, hij zit in mijn hoofd, maar ik heb geen kennis over hem. Door nu hier te zijn en zijn brieven te lezen is het totaal anders omdat ik nu zo dicht op zijn wortels zit.”

Filmisch noteren

Normaal gesproken is Stella jaren bezig met een film. Het schrijven van een plan, het onderzoek vooraf, het werven van middelen en het project met een crew uitvoeren om vervolgens de regie en het editen op zich te nemen. Het oprechte maken stond steeds verder van haar af, ze verloor de lol van het onbevangen uitproberen.

“Alles wat ik nu gefilmd heb is vanuit mijn eigen ervaring van het hier zijn, de reden dat ik hier zit is dan ook puur en alleen voor mezelf. En dat is nieuw. Ik maak observerende films waarin ik juist afwezig ben. Nu wilde ik het subjectieve verhaal vertellen. Het is een luxe om het hier anders aan te pakken en alles zelf te doen, alleen al om van mijn eigen fouten te leren. Technisch ben ik geen goede cameravrouw dus het plan was op zoek te gaan naar nieuwe dingen en dat achter elkaar te plakken. Daar had ik vooraf wel over nagedacht, het idee was om hier jongeren te portretteren die dezelfde leeftijd hebben als Vincent toen hij hier woonde. Het is mijn kleine irritatie dat hij nooit heeft geschreven over het hier zijn, dat wilde ik met deze jongens achterhalen. Ik was er misschien te enthousiast mee bezig, het bleek te complex en ik wist echt niet welke kant het op ging.
Ik denk dat ik toen begon met schrijven. Dat was bedoeld als een tekst voor een voice over, maar ik begon wel het gevoel te krijgen welke vorm het moest worden. Niet alles hoeft te kloppen, het gaat om de balans van fragmenten en iets nieuws vertellen. Dat ik het interessant vind is het criterium. Een soort dagboek van filmisch noteren dat ik gebruik voor mijn eigen reflectie, en waar nu niemand meekeek. De mensen hier weten wel wat ik bedoel of vinden het interessant om zichzelf te zien. Ik vond deze manier van werken wel heel fijn. Producties worden steeds groter, duurder en langer, daar raak je ook iets mee kwijt. Het pielen en knutselen. Heerlijk, dit is wat ik vroeger zo leuk vond.”

Over het hier zijn

Het loopt tegen het einde van de residency, maar Stella zit nog midden in de montage. Het is moeilijk om voldoende afstand te nemen tot het resultaat en tot een afgerond verhaal te komen. De film is nog te lang, het moet korter om af te zijn om voor de opening. En zo zijn er meer losse eindjes die soms wel en soms niet aan elkaar geknoopt mogen worden.

“Ik heb nog een plan voor een schilderworkshop in deze laatste week om zelf te ervaren hoe het is om te schilderen, want dat weet ik niet. Het was mijn plan om dit gegeven ook op te nemen in de laatste scène in de film, maar daarvoor had ik te weinig tijd. Ik had nog zoveel meer willen doen; van de tien ideeën heb ik me maar met twee bezig kunnen houden. Als derde gemeenschap had ik me ook willen verdiepen in de Oost-Europese katholieke bewoners van Zundert. De boomkwekers zijn van oudsher protestants, maar de aardbeienkwekers katholiek. Helaas kon dat qua tijd niet meer.
Wat me verraste in deze periode was misschien wel de geschiedenis waar ik in terecht kwam, en dat ik het zo prettig vond om hier te zijn. Misschien omdat ik de eerste dag al in een rare wereld terechtkwam. In mijn werk leg ik heel vaak een relatie tussen mensen en hun directe omgeving en ook hier gaat het over mens en omgeving. Maar niet één op één, ik ben geen stadsantropoloog. Je ziet de geschiedenis dan ook terug als impliciet gegeven of als onderlaag. Als het in de eerste week had geregend zoals in de tweede dan was het misschien wel heel anders gelopen. De beperking van de tijd en situatie, dat is in zo’n periode belangrijk.”